Mijn wereldbeeld is een teddybeer!
Blog 5 in de serie neuro-sensitieve meditaties
Wat een vreemde uitspraak!
Laat je meenemen in een uitleg over hoe onze instinctieve intelligentie werkt en je zult het niet moeilijk vinden om ‘mijn-wereldbeeld-als-teddybeer’ te begrijpen.
Het zit zo:
Ons wereldbeeld wordt niet pas later in ons leven gevormd maar vanaf dag 1 van ons bestaan. Dat komt door de opbouw en door de ontwikkeling van onze hersenen. Wat we later over de wereld denken rust namelijk op lichamelijke en emotionele processen die heel vroeg in ons bestaan gevormd werden en dus bijgedragen hebben aan ons overleven binnen een bepaald gezin, familie, buurt, cultuur, land, sociale klasse en etnische groep. Daarom eerst wat uitleg over het brein.
Hoe zijn onze hersenen opgebouwd?
🧠 De hersenstam is de diepste en evolutionair oudste structuur in ons brein. Hier zetelt ons gevoel van vitaliteit en ons vermogen tot regulatie. Ons vermogen om te ademen, de werking van ons hart, verteren van ons voedsel, slapen en waken, impulsen die ons doen zoeken naar voedsel en voortplanting, dit allemaal wordt ons door de evolutie geschonken zonder dat wij ons denkende brein nodig hebben. Onze instinctieve intelligentie zorg voor onze vitaliteit en ons overleven.
🧠 Op deze diepste laag rust het limbisch systeem: de basis waardoor we ons kunnen verbinden met onze sociale omgeving. Dit is onze evolutionaire erfenis die we delen met alle zoogdieren. Want geen enkel zoogdier kan overleven als het in het begin van zijn leven niet verzorgd wordt door een beschermende en voedende sociale omgeving. Onze sociale omgeving is dus levensnoodzakelijk en geen bijkomstigheid. Onze emotionele binding helpt ons instinctief ons te oriënteren en samen te leven met onze sociale gemeenschap. En dat is inclusief de uitgesproken en onuitgesproken sociale normen en waarden. Als baby’tje ontvangen we dit als één pakket: het wereldbeeld van onze sociale omgeving is diep verweven met emotionele veiligheid en existentieel overleven.
🧠 De derde laag in ons brein is de neocortex en prefrontale cortex – waar onze gedachten, beelden, inzichten en verhalen ontstaan op basis van het functioneren van de eerste twee lagen. Hier ontwikkelen we onze (eigen) denkbeelden en ten slotte ons wereldbeeld. We doen dit in eerste instantie door het wereldbeeld van onze sociale omgeving over te nemen, ook al zien we soms als kind dat sommige denkbeelden van grote mensen niet kloppen. We zullen onze waarneming verstoppen, negeren of ontkennen. Want erbij horen is simpelweg belangrijker voor onze existentiële veiligheid dan of iets waar of onwaar is.
Denken is niet rationeel
Ons wereldbeeld, dat later in ons leven ontstaat is dus van begin af aan diep beïnvloedt door het emotionele brein en het instinctieve brein, simpelweg omdat ons cognitieve brein rust op de twee evolutionair oudere structuren, de hersenstam en het limbisch systeem. Denkbeelden bestaan daarom niet zuiver rationeel. Sterker nog: denkbeelden – en dus ook ons wereldbeeld – zijn diep gevormd door niet-rationele elementen zoals overleving en de emotionele noodzaak om niet buiten onze gemeenschap te vallen.
Het ‘gevaar’ van een ander wereldbeeld
Als iemand dan onze denkbeelden in twijfel trekt dan staat hier veel meer op het spel dan juiste of onjuiste feiten. Het is niet alleen iets wat ons cognitief raakt. We zijn onmiddellijk ook emotioneel geraakt want diep down speelt er de overtuiging: ‘Dit wereldbeeld heb ik nodig om te overleven. Als ik dit denkbeeld loslaat dan verlies ik mijn sociale groep en mijn existentiële basisveiligheid.’
De functie van een teddybeer
Terug naar ons thema – ons-wereldbeeld-als-teddybeer. Wat is de functie van een teddybeer bij een kind? Geruststelling en koestering en dan vooral na een moment van disregulatie en stress. Het kind gebruikt de teddybeer om zichzelf te koesteren en te reguleren als de volwassene afwezig of niet beschikbaar is voor de koestering.
Als we als volwassene onze wereld denken te begrijpen dan is dat – zoals we boven gezien hebben – diep beïnvloed door ons instinctieve en emotionele brein. Ons wereldbeeld is dus veel meer dan een mening. Ons wereldbeeld helpt ons te reguleren naar veiligheid. Een veiligheid die steunt op het narratief dat wij als kind van onze ouders en familie hebben meegekregen over de wereld en het leven. Ons wereldbeeld als volwassene is daarom vergelijkbaar met de troost van een teddybeer bij een kind.
Veilige en onveilige hechting als basis
Als dit wereldbeeld uitgedaagd wordt dan kunnen we afhankelijk van onze ontwikkelingsgeschiedenis er zeer verschillend op reageren. De ene mens is hierbij relatief relaxt en de ander voelt zich hierdoor gestrest. Wat zou de oorzaak kunnen zijn van deze verschillen in reacties? Hiervoor moeten we iets weten over veilige en onveilige hechting.
Bij veilige hechting groeien kinderen op in een sociale omgeving waarbij er naast samenhorigheid waardering is voor de eigenheid van elk lid van de familie. Verschillen tussen mensen mogen er zijn. Verschillen in mening leiden tot levendigheid en worden niet als bedreigend ervaren voor het gevoel een veilige haven te zijn als familie.
Bij een sociale omgeving die dit niet kan bieden worden we gedwongen ons aan te passen. Onze eigenheid, ons anders-zijn wordt als bedreigend ervaren en afgestraft. Verschil van mening is hier onveilig. We zijn bang uit onze sociale gemeenschap gestoten te worden. Voor ons instinctieve brein is dat hetzelfde als een bedreiging van onze pure existentie.
De echte tegenstelling
Daarom is de echte tegenstelling in onze huidige tijd van diep verdeelde wereldbeelden niet, dat er twee verschillende meningen tegenover elkaar staan.
De echte tegenstelling is dat er mensen zijn met wereldbeelden die door veilige hechting zijn bepaald en dat er mensen zijn met wereldbeelden die door onveilige hechting zijn bepaald.
De eerste groep kan het uithouden bij verschillende meningen, kan relatief open zijn voor nieuwe en afwijkende feiten en argumenten, kan zeggen: ‘ik weet het niet zeker’, zonder het gevoel van existentiële veiligheid te verliezen. Want hun ‘teddybeer’ – hun hechtingsgeschiedenis – is verbonden met een leerproces waarbij het veilig blijft ook als mensen verschillen van mening. Verschil van mening leidt niet tot de angst uit de sociale gemeenschap gestoten te worden.
Hoe anders is dat bij mensen met een onveilige hechtingsgeschiedenis.
Deze groep mensen zal niet gauw vatbaar zijn voor argumenten en feiten, want er staat te veel op het spel: het gevoel van basisveiligheid, wat nu eenmaal verstrengeld is met een wereldbeeld dat we als ‘het juiste’ beschouwen. Je wereldbeeld veranderen zou tot ontwrichting en disregulatie leiden. Het gevoel dat je teddybeer wordt afgenomen.
Zou je bij jezelf willen onderzoeken hoe dat zit? Doe dan de volgende meditatie:
Meditatie – de’gevaarlijke’ ander ontmoeten
Aan het begin van onze meditatieve reis wil ik je vragen aan een mens te denken die denkbeelden heeft waarmee jij het zeer oneens bent. Iemand die een totaal ander wereldbeeld heeft dan jij. Een versie van de werkelijkheid die jij als schadelijk, fout of verontrustend beschouwd.
Merk kort op wat deze uitnodiging met je doet. Ga er niet diep op in. Stel jezelf de vraag: Hoe reageert mijn lichaam op deze herinnering aan een mens met ‘foute’ denkbeelden? Blijf hier niet al te lang bij stilstaan en parkeer je reactie. We gaan hier straks mee verder.
Laat je nu meenemen in de volgende meditatie, waarbij je zorgt dat je diepste laag van je brein naar veiligheid gaat. Dat gaat zo:
Zoek een gemakkelijke plek om te zitten. Merk op dat de aarde je draagt. De aarde is stabiel en jouw lichaam mag nu rusten. Je hoeft hiervoor niets te doen. De zwaartekracht is betrouwbaar.
Merk op dat de adem vanzelf komt en gaat. Jij hoeft niets te doen. Het leven ademt jou. Ook dit zou je kunnen zien als een fundamenteel veiligheidsanker.
Richt je nu op het midden van je lichaam. Merk je middenlijn op. Je lijf weet vanzelf hoe te zitten. Jij hoeft niets te doen. Voel je hierbij gemak en welzijn? Dan is dit een veiligheidsanker.
Beweeg nu wat je nek en hoofd. Maak een gemakkelijke en kleine beweging met je hoofd en nek naar rechts en een kleine en gemakkelijke beweging naar links. Luister en kijk naar je omgeving terwijl je contact houd met je lichaamsbinnenruimte. Je oefent hier de combinatie van een-blik-naar-binnen met een-blik-naar-buiten. Ook dit kan een veiligheidsanker zijn. Hoe is dit voor jou?
Voel dan welke impulsen er in je lijf zijn om te bewegen. Misschien een kleine schommeling, misschien een geeuw, misschien het strijken van je handen over je gezicht. Vertrouw die impulsen. Het zijn hulpbronnen uit je lijf die je naar veiligheid brengen.
Neem de tijd om de kleine en subtiele momenten van levendigheid en welzijn op te merken in je lijf.
Sta toe dat elke uitademing je hiermee meer in contact brengt. Neem hiervoor de tijd.
En gun jezelf dan een pauze.
Denk nu terug naar de persoon met een wereldbeeld waar jij moeite mee hebt. Denk niet na over deze persoon. Voel alleen hoe je lijf en energie reageren na aanleiding van de herinnering.
Heb jij nu dezelfde reactie als bij het begin? Ervaar je evenveel spanning of ongemak? Of is de reactie toegenomen of afgenomen?
Wat heeft de reactie in je lijf nodig van jou? Begripvolle aandacht? Een geruststellende hand? Vriendelijkheid?
Ga weer terug naar een van de veiligheidsankers die net bij jou goed werkten. Neem hiervoor de tijd en rust hierbij uit.
Als je wilt kun je nu weer hetzelfde experiment doen en onderzoeken hoe je lijf reageert als je je welbewust richt op de persoon met wie jij het hartgrondig oneens bent.
Hoe is de tweede keer je reactie? Is er iets aan het veranderen in je lijf? In je stemming? In de sfeer van je gedachten?
Gun jezelf om steeds weer terug te keren naar een van de veiligheidsankers. En pauzeer. Je hoeft even niets te doen.
Je kunt je de persoon ook nog een derde keer voorstellen om vervolgens weer terug te keren naar je veiligheidsanker.
Wat ontdek je dan? Is jouw waarneming van die persoon veranderd? Is de waarneming over jouw strijd rondom dat wereldbeeld veranderd? Is je stemming wellicht anders geworden? Ontstaan er nieuwe inzichten en gedachten? Wat ontdek jij?
Nieuwsgierig naar meer? Onze opleiding Neuro-Sensitieve Mindfulness start binnenkort. We leiden je op tot (neuro-sensitieve) mindfulness-trainer en mindful coach.
Klik hier en lees meer over ons aanbod.
