Een van de kenmerken van niet-verwerkt trauma is dat we ons eenzaam voelen. En bovendien wantrouwen of vrezen we mensen en gemeenschappen, ook als is dat niet altijd bewust. Hoe komen deze gevoelens tot stand?
Zou mindfulness een rol kunnen spelen bij het helen van gevoelens van eenzaamheid, wantrouwen en angst? In deze blog gaan we dit onderzoeken.

We overleven trauma in eerste instantie door het afsplitsen en isoleren van de overweldigende ervaring. Een soort eerste-hulp reactie in ons DNA zodat de rest van ons organisme door kan functioneren. Trauma betekent in ons persoonlijk leven daarom: niet langer meer uit een stuk zijn. We leven in delen. We leven gefragmenteerd.

Maar er gebeurt nog meer. Want onze fragmentatie gebeurt niet in ons eentje. De fragmentatie ontstaat in een relationeel veld, in een wisselwerking met de ander, de familie, de buurt, de collega’s.

Hoe ervaren we anderen, hoe ervaren we onze familie, onze buren, onze collega’s vanuit een fragmentatie in onszelf? Hoe beleven we politiek, bedrijven, onze cultuur? En hoe neemt ons gefragmenteerd bewustzijn mensen waar die ver van ons afstaan? De mensen uit een andere familie, een andere wijk? Het andere geslacht, de andere cultuur? Het is niet moeilijk om in te zien dat ons gefragmenteerd bewustzijn ook gefragmenteerde en gespleten waarneming van de wereld buiten ons creëert. Een ‘goed’ en een ‘fout’. We zien een vriend of een vreemde, of zelfs een vriend en een vijand.

Een gefragmenteerd en gespleten bewustzijn is bij voorbaat gehandicapt, waar het zich ook op richt. Ons instrument van waarneming is niet langer meer precies en fijn op onze omgeving af te stemmen. We verliezen – minstens gedeeltelijk –  het vermogen om onze omgeving te ‘lezen’. We voelen niet meer trefzeker onze omgeving met heel ons wezen:  met hoofd, hart en buik. Door onze innerlijke fragmentatie missen we simpelweg informatie. Of we interpreteren de informatie verkeerd.

Gemeenschap en familie wordt óf een toevluchtsoord om me te beschermen tegen de ‘boze’ buitenwereld, óf een plek waarbij we ons niet op ons gemak voelen en waarbij ons niets anders rest dan ons van de gemeenschap te isoleren. We hebben de neiging om ons terug te trekken op ons individuele eilandje. Iets wat de laatste jaren in steeds grotere mate gebeurt. Sociale media bieden hier een zeer twijfelachtige uitkomst: we kunnen lekker alleen zijn terwijl we zelf alle keuze hebben ons te verbinden met onze eigen bubble. Een bubble waarin we het met anderen eens zijn over ‘ons’ goed en fout. We wanen ons in een gemeenschap. We komen de lastige ‘ander’ niet meer tegen, en kunnen onbestraft de meest krasse uitspraken doen over ‘de ander’. Een heerlijk toevluchtsoord voor ons gefragmenteerde zelf.

We denken niet gauw van onszelf dat we getraumatiseerd zijn. Toch zullen velen van ons zich herkennen in de beschrijving hoe fragmentatie onze dagelijkse realiteit kleurt. Het lijkt zo normaal. Maar is het daarom ook gezond?

Natuurlijk lukt het ons nooit helemaal de onaangename gevolgen van onze innerlijke fragmentatie te ontwijken. We blijven stress ervaren, in onszelf en in contact met anderen.

Dan kan een mindfulness-training een uitkomst bieden. We merken dat we anders om kunnen gaan met onze stresshuishouding. We leren open en nieuwsgierig datgene te benaderen wat we tot nu toe in onszelf vermeden. We leren weer onze buik en ons hart aan te spreken als belangrijke informatiebronnen. We leren weer verbinding te maken met gefragmenteerde delen in onszelf. We leren ons beter te reguleren. En…we merken dat onze waarneming van de ander, de groep, de wereld, wat objectiever en rustiger wordt.

Maar in een mindfulnesstraining gebeurt nog iets anders. Het was tot nu toe min of meer geheim. Ongemerkt beginnen we namelijk een gemeenschap te ervaren die werkt. We beginnen ons in de groep veilig te voelen. Een gemeenschap waarin ik me gezien, gehoord en gevoeld voel, zonder dat ik mijn lastige kanten moet verstoppen of ontkennen. Een gemeenschap waar mijn anders-zijn niet weggemoffeld wordt, niet bekritiseerd wordt, ja, zelfs uitgenodigd wordt. We menen dat we een individuele stress-training volgen maar we leren daarnaast relationeel. Wij mensen bezitten een relationeel zintuig, een wij-zintuig. En dat trainen we ook tijdens een mindfulnesstraining. De mindfulness-groep is een levendige ervaring van een gezond wij-veld, zelfs als we dit niet bewust opmerken. Onze relationele fragmentatie wordt uitgenodigd om te ontspannen. Ons relationeel zintuig doet ervaringen op die we als heilzaam ervaren.

Mijn cursisten zeggen dan: “Goh, dit is zo’n fijne groep. Wat zitten hier allemaal uitzonderlijke mensen.” Ik ben zeker dat iedere mindfulness-trainer dit standaard hoort vanaf les 3 of 4.
Hoe komt het dat een mindfulnesstraining dit levert?

We beginnen langzaamaan te beseffen hoeveel helingspotentieel er is als we met deze principes bij elkaar komen. We beginnen nu pas langzaamaan te beseffen dat dit een  niet-benoemde zegen is bij een mindfulness-training.

Het verrijkt ons niet alleen individueel maar vormt ook een begin om onze sociale fragmentatie, onze eenzaamheid, ons wantrouwen en onze angst voor de ander(en) te helen. Binnen een mindfulnesstraining beleven we spontaan een alternatief van een gemeenschap die niet onderdrukt of vervreemdt maar onze inherente goedheid en gezondheid ruimte geeft. Bovendien biedt het relationele veld meer draagkracht dan wat we alleen aankunnen. Samen kunnen we diepere lagen helen dan in ons eentje. We ontwikkelen sociale veerkracht en worden een vruchtbare en lerende gemeenschap.
Een wij-veld dat deze principes hanteert is in staat om de hoogste potentie van ieder mens aan het licht te brengen, aan te moedigen en te laten bloeien. Een win-win-situatie voor het ‘ik’ en het ‘wij’.

Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Ga dan naar ‘categorieën’ (rechts naast deze blog) en zoek op ‘Trauma-sensitieve mindfulness’.