Het doel van alle mindfulness- en aandachtstrainingen, die op de boeddhistische psychologie zijn gebaseerd, is een basis te leggen voor innerlijk geluk en innerlijke vrijheid. Dat kunnen we bij elke meditatie ervaren. We geven aandacht aan wat er innerlijk speelt en nodigen ons uit dit open, mild en zonder oordeel te doen. We laten het na te streven naar fijne gevoelens, we observeren alleen, wat er is. En na een tijdje voelen we ons opgeruimd, lichter, of meer in balans. Een wonderlijk fenomeen: we streven naar niets, en krijgen toch iets goeds.

 

Wat is het werkzame element dat dit teweeg brengt? Wat is het medicijn, dat zijn uitwerking nooit mist?
Je kunt daarbij vele oorzaken opnoemen: oplettend zijn, zonder oordeel zijn, acceptatie, in contact zijn met wat er is, of vrij van doelstellingen zijn.
Al deze elementen hebben echter een gemeenschappelijke noemer: ze helpen ons ‘erbij te blijven’. Aanwezig zijn voor onze ervaring is het enige wat nodig is, om een wonderlijke kracht in ons aan te boren die trefzeker leidt naar meer balans en welzijn. Waarom dit zo werkt, weet niemand. Het is een van de geheimen van het leven. Wie weet dat de neurowetenschappen in de toekomst hier een tipje van de sluier kunnen oplichten.

 

‘Erbij zijn’ heeft daarom een centrale plek bij alle onderwijs dat vanuit en met mindfulness werkt. ‘Erbij zijn’ wil zeggen: aandacht hebben voor wat er in ons bewustzijn speelt op een specifieke manier:

• aandacht voor het huidige moment
• aandacht die verankerd is in lichaamsbewustzijn
• open aandacht
• milde of vriendelijke aandacht
• aandacht zonder oordeel
• en aandacht vanuit een overzichts- of panoramisch bewustzijn

De eerste twee kenmerken helpen ons onze aandacht in het hier en nu te verankeren. We nodigen onze geest uit niet in het verleden rond te fladderen of vooruit te snellen naar de toekomst. We nodigen onze mind uit te landen in het hier en nu. Daarbij is onze adem de meest directe uitdrukking van het ‘nu’, en ons lichaam de meest directe plek van het ‘hier’.  We maken hierdoor contact met onze hersenstam, de diepste laag in ons brein. Aandacht voor onze hersenstam via adem- en lichaamsbewustzijn heeft tot gevolg dat de rest van ons brein een basis krijgt van welzijn. Concentratie op onze adem maakt het bovendien eenvoudig om onze geest, die tot dwalen geneigd is een eenvoudige rustplaats te bieden. Aandacht voor ons lichaam met zijn gewaarwordingen is ook zo’n eenvoudig gereedschap om onze onrustige gedachtewereld een veilige haven te bieden.

 

De drie kenmerken ‘open’, ‘mild’ en ‘zonder oordeel’ wijzen erop dat we onze aandacht in het hier en nu in een bepaalde kwaliteit willen leren verankeren.

We nodigen ons uit om vanuit de kwaliteiten openheid, vriendelijkheid en niet-oordelen onszelf te observeren. Daarbij treedt een wonderlijk fenomeen op: als we ons met openheid en interesse richten op wat er pijnlijk, ongemakkelijk of vervelend is, dan nemen deze gevoelens af of verdwijnen zelfs. En als we ons met openheid en onbevooroordeeld richten op wat er goed voelt, dan neemt ons gevoel van welzijn toe. Een prachtige paradox van welzijn!

 

Ten slotte werken we bij een aandachtstraining op basis van mindfulness ook met panoramisch bewustzijn.
Wat is panoramisch bewustzijn? Ons vermogen tot panoramisch bewustzijn zetelt in de prefrontale cortex. Dit deel van de hersenen stelt ons in staat overzicht te houden, plannen te maken en te kiezen. Het is ook het gebied dat je in staat stelt je in te leven in anderen en empathie en compassie te ontwikkelen.

Het is dus een bewustzijn, dat in staat is het geheel te overzien, vooruit- en terug te kijken. Een bewustzijn dat ons in staat stelt om keuzes te maken vanuit overzicht. Verschillende beelden kunnen ons daarbij tijdens meditatie helpen:

• De adelaar, die over het landschap vliegt en het hele land overziet, maar ook in staat is het kleinste muisje in het gras op te merken.
• De regisseur (of de coach, of de observator), die vanuit een afstand het hele toneel plus het spel van haar acteurs overziet.
• Het staan op een bergtop: je overziet het hele landschap, ziet allerlei details. En…er is ruimte waarin het landschap met al zijn details kan verschijnen. Wat zou het landschap zijn zonder ruimte?

Een meditatieve training vanuit panoramisch bewustzijn richt zich daarbij niet zo zeer op het ‘wat’ maar op het ‘hoe’ van onze aandacht. Niet de inhoud van onze aandacht is belangrijk maar het proces en de sfeer van aandacht. Bewustzijn over het proces en de sfeer van onze aandacht geeft keuzevrijheid, oefent een fundamentele open houding en brengt overzicht. Kortom: mindfulness-meditatie helpt ons floreren en draagt bij aan helen. Erbij zijn is het medicijn.

Luister hier naar de audio-meditatie: De 6 kenmerken van mindfulness