Je bekijkt nu Veiligheid en de vagebond

Veiligheid en de vagebond

Blog 4 in de serie Trauma-Sensitieve Mindfulness

Veiligheid is de basis voor alle gezonde leerprocessen!

Dit is een van de eerste dingen die ik begreep toen ik me in trauma en traumagevolgen ging verdiepen. Ik was toen al jarenlang mindfulness-trainer en intuïtief wist ik natuurlijk hoe belangrijk veiligheid is bij de begeleiding van mensen. Sins ik meer van trauma af weet stel ik het thema ‘veiligheid’ expliciet aan de orde. Ik ben er blij mee, en mijn cursisten en studenten ook. Wat is de meerwaarde? Hierover vertel ik jou graag meer.

Veiligheid in een mindfulness-training

Natuurlijk is veiligheid bij een mindfulnesstraining al geborgd doordat we onze cursisten uitnodigen tot open, vriendelijke en niet-oordelende aandacht. Maar toch is het uitdrukkelijk aandacht hebben voor het thema veiligheid een belangrijke toevoeging die onze training aan kwaliteit doet winnen. Het thema veiligheid helpt ons met meer begrip, meer vriendelijkheid en minder zelfverwijt onze stress-respons op te merken, in goede banen te leiden en heilzame alternatieven te exploreren.

Veiligheid is geen emotie

Er was nog iets opmerkelijks wat ik leerde over trauma en traumagevolgen. Ik leerde dat veiligheid geen emotie is, maar een fysiologische staat van zijn. Een warm en ontspannen lichaamsgevoel is de diepste realisatie van de beleving van veiligheid. Prettige emoties, objectieve en creatieve gedachten en ons vermogen vol vertrouwen een leerproces aan te gaan volgen vanuit dit lichaamsgevoel min of meer vanzelf.

Ons autonome zenuwstelsel

Het derde opmerkelijke dat ik leerde was dat er een zenuwstelsel in ons lichaam is  – het autonome zenuwstelsel –  dat als hoofdtaak heeft om te zorgen dat we fysiek en sociaal veilig zijn. Het checkt constant onbewust af of er welzijn gewaarborgd is of gevaar in aantocht. Dit zenuwstelsel wordt met een vagebond vergeleken, omdat het naar zowat alle delen van ons lichaam vertakkingen heeft. Net als een vagebond zwerft het door heel het lichaam. Het is de vagus-zenuw, die zorgt voor remmen, rusten en herstellen. Bij hoog gevaar remt die ook, maar dan door al onze functies in de ‘reservestand’ te zetten.
De vagus-zenuw werkt samen met een ander wijdvertakt zenuwsysteem: de sympathicus, die zorgt voor ‘gas geven’, voor levendigheid, in actie komen, spelen en verkennen. Of bij gevaar: voor vechten en vluchten.

De ventrale vagebond

De evolutie staat niet stil en heeft bij de mens voor een ongelooflijke verfijning gezorgd in ons veiligheidssysteem, dus ook in ons zenuwstelsel. Wij mensen – samen met de zoogdieren – hebben daarom een tweede hoog verfijnde vagus-tak ontwikkeld: de ventrale vagus. De ventrale vagus heeft allerlei uitlopers naar ons gezicht, naar ogen, naar onze oren, naar onze keel, maar ook naar ons hart. Hierdoor kunnen we heel verfijnd lezen wat er in onze sociale omgeving gebeurt. Ook anderen kunnen dit bij ons heel verfijnd waarnemen. Dat gaat onbewust, maar is trefzeker. Je zou de ventrale vagus kunnen zien als een hoog verfijnde rem, waardoor we het bij elkaar uit kunnen houden zonder te vechten, te vluchten of te bevriezen. We kunnen onderhandelen, een weerwoord geven, een conflict sussen of besluiten even niet te reageren. We kunnen tederheid lezen, geraakt zijn herkennen, mildheid opmerken of humor herkennen. Door de ventrale vagus hebben we een ongelooflijke waaier van gezichtsuitdrukkingen ter beschikking die wij constant -en meestal onbewust – met elkaar communiceren. Hierdoor kunnen we in sociale contacten zorgen voor evenwicht in geven en nemen. We kunnen ons inhouden, als dat nodig is en we kunnen onszelf inbrengen als dat passend is. De ventrale vagus wordt daarom ook het sociale betrokkenheidsysteem genoemd.
 

Reset naar veiligheid

Iedere nieuwe situatie is in principe een uitdaging waarbij ons autonome zenuwstelsel lichtelijk naar onveilig neigt. Dit hoeft niets groots te zijn: b.v. een ontmoeting met een vreemde, een onverwachtse telefoontje of beginnen aan een nieuw leertraject.
Het mooie is dat we een gevoel van veiligheid via lichaamsoefeningen kunnen stimuleren, simpelweg door deze hoog-verfijnde ventrale vagus-zenuw te activeren. Het gaat hier om trefzekere oefeningen die we kunnen inzetten bij onveiligheid. Zo’n oefening helpt als we piekeren, weinig zelfvertrouwen hebben of opgewonden en boos zijn. We geven een impuls aan ons veiligheidssysteem richting welzijn, en zie hier, onze stemming klaart op. Ons gepieker, boosheid of ander ongemak wordt minder of verdwijnt zelfs. Geen gepsychologiseer nodig!

Hier is er een van deze oefeningen. Probeer het maar zelf uit:

Oefening: de ventrale vagus op veilig zetten

  • Ga liggen met je voeten op de grond. Neem de tijd om even stil te staan bij het contact van je lichaam met de grond.
  • Vouw je handen in elkaar en leg ze als een kussentje onder je hoofd. Zorg ervoor dat je met je duimen de schedelrand kunt voelen.
  • Richt je aandacht nu op je ogen en draai deze lichtjes naar rechts zonder je hoofd mee te draaien. Ga hierbij niet zo ver mogelijk maar zo gemakkelijk mogelijk.
  • Laat je ogen zo’n drie tot 5 ademhalingen lang naar rechts kijken en wacht tot er een onwillekeurige reactie komt in de vorm van een diepere adem, een zucht of een gaap. Het is niet erg als dat niet gebeurt.
  • Breng je ogen dan weer naar het midden en rust hier een moment uit.
  • Draai vervolgens je ogen nu behoedzaam en gemakkelijk naar links.
    Laat ook hier je blik zo’n drie tot vijf ademhalingen lang rusten zonder het hoofd mee te draaien. Merk weer op of er een reactie komt in de vorm van een zucht, diepere ademhaling of geeuw.
  • Herhaal deze twee posities van je ogen nog twee keer en gun jezelf hier alle rust en tijd voor.
  • Breng dan je ogen weer naar het midden, sluit je ogen en voel na. Wat merk je op?
  • Hoe is het nu in je lichaam, je gemoed, je gedachtewereld?
 

Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Ga dan naar ‘categorieën’ (rechts naast deze blog) en zoek op ‘Trauma-sensitieve mindfulness’.

Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent aan de de Academie voor Open Bewustzijn.

De Academie verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.