In ons lichaam wonen
- Bericht auteur:Dorle Lommatzsch
- Bericht gepubliceerd op:28 december 2020
- Berichtcategorie:Trauma-sensitieve mindfulness
Blog 10 in de serie Trauma-sensitieve mindfulness
Een training in mindfulness start met aandacht voor het lichaam. We leren onze aandacht te richten, en we leren in contact te komen met sensaties en gevoelens. We worden uitgenodigd onze neiging hierover te denken of dit te beoordelen na te laten, zodat we wakker worden voor de feitelijke existentie van ons belichaamd bestaan.
Dit is een training die vele mensen de ogen opent voor een alternatief als we sterk geïdentificeerd zijn met ons denken. Het is ronduit een zegen voor velen: eenvoudig om toe te passen en efficiënt bij het veranderen van onze gewoonte in ons denken te leven.
Het onveilige lichaam
Vanuit trauma-sensitieve mindfulness is er echter een bezwaar: bij trauma is het lichaam zelf een plaats, waar we overweldigende gevoelens tegenkomen. Deze lichaamssensaties worden dikwijls als zo bedreigend ervaren dat de enige ‘gezonde’ reactie is ze te vermijden. We nemen niet langer meer waar dat er gebieden van spanningen, verkramping of verdoving in het lichaam zijn. Zolang we negatieve lichaamsgevoelens niet kunnen integreren is vermijding een logische beschermende reactie. Ons autonome zenuwstelsel ‘kiest’ onbewust voor vermijding, verdoving of ontkenning zolang we niet in staat zijn onszelf hierin op te vangen.
Wat kunnen we als trauma-geïnformeerde begeleider doen, als we toch weer toegang willen krijgen tot lichaamsbewustzijn?
De oer-hulpbron ontdekken
Vanuit trauma-sensitieve mindfulness weten we dat we het onveilige alleen kunnen aanvliegen als we grond hebben die veilig voelt. We hebben hulpbronnen nodig, een veilige verankering. Het wonderlijke is dat een van onze basale hulpbronnen ín en via het lichaam te vinden is. Het is mogelijk een trauma-sensitieve bodyscan te doen, die veilig is, zelfs als we de neiging hebben ons lichaamsbewustzijn te vermijden. Hiervoor moeten we wel een krachtige veiligheidsanker hebben. En dat is ons fundamentele bewustzijn. In de boeddhistische psychologie wordt gesproken van onze oorspronkelijke natuur, die van nature heel en gezond is. Een heelheid en gezondheid die zo’n diepte heeft dat die niet door trauma aangetast kan worden. Onze oorspronkelijke natuur is de basis van ons bestaan. Het is mooi dat hier het woord ‘natuur’ in voorkomt. Het duidt erop dat het niet een concept is maar iets dat natuurlijk is, belichaamd is.
Onze oorspronkelijke natuur
Dit fundamentele bewustzijn reikt dieper dan de lichamelijke, emotionele en conceptuele dimensie van ons bestaan. Het is heel en ruim, stil en betrouwbaar, niet bepaald of vertekend door psychische afweermechanismen, lichamelijke ongemakken of emotionele disbalans. We ontdekken dat onder en achter alle fysieke gevoelens en fijnstoffelijke waarnemingen nog een diepere grond is van een stille aanwezigheid. Een ruimte van stilte waarin we direct ervaren dat onze diepste grond heel is. Dit is misschien moeilijk om conceptueel te begrijpen. Maar het is niet moeilijk om het te ervaren. Een kind kan het begrijpen. Nu wij volwassenen nog!
“Als je een kind vraagt om z’n hand op een stille plek te leggen, dan doet het kind dit zonder aarzeling.”
Linda Schipper
Opleider en trainer in mindfulness
Vier gebieden van aanwezigheid
Bij trauma-sensitieve mindfulness openen we het bewustzijn van onze oorspronkelijke natuur door vier gebieden van aanwezigheid te verkennen:
- We richten ons eerst op aanwezigheid van ons fysieke lijf. We merken op of er spanning is, ontspanning of afwezigheid. Daarbij communiceren we als trauma-geïnformeerde begeleider begrip en respect voor de delen in het lichaam die afwezig zijn, verdoofd of ongemakkelijk.
- Vervolgens richten we ons op de aanwezigheid van fijnstoffelijke ervaringen in het lichaam zoals stroming, tinteling, of het gevoel dat onze adem in en door ons lichaam heen kan stromen. Er is altijd wel iets dat verandert of meandert, hoeveel delen in ons lijf ook stijf, verkrampt, ongemakkelijk of onbeweeglijk zijn.
- Als derde nodigen we ons uit de aanwezigheid van ruimte op te merken in het lichaam. We nodigen ons uit deze ruimte binnen te treden. Een ruimte waarin we een stilte ervaren, die niet verstoord kan worden door spanningen of ongemakken, en zelfs niet door de beweging van de adem. Een stille ruimte die we veilig kunnen bewonen, want we zíj́n deze ruimte, we zíj́n deze stilte. Dit is onze oorspronkelijke natuur.
- Als laatste merken we de aanwezigheid van ruimte op voorbij ons lichaam. We nemen waar dat de ruimte die we in ons lichaam beleven dezelfde ruimte is die zich voortzet buiten ons lichaam. We merken op dat we veilig in de ruimte van ons lichaam kunnen wonen terwijl dezelfde ruimte zich ongehinderd voortzet buiten ons.
Bewust zijn van je lichaam versus bewonen van je lichaam
Hier een kleine oefening om het verschil te leren voelen tussen bewust zijn van je lichaam en het bewonen van je lichaam. (Bron: Judith Blackstone)
- Laat je handen op je benen rusten, de handpalmen naar beneden
- Neem nu de tijd om bewust te worden van je handen. Misschien merk je op dat je handen rustig zijn of juist gespannen. Misschien valt het je op dat je handen warm zijn, koel of koud. Dit is bewust zijn van je handen
- Neem nu de stap om het binnenste van je handen te betreden. Wees aanwezig in de innerlijke ruimte van je handen. Sta jezelf toe te voelen dat jij de innerlijke ruimte in je handen bént. Het is deel van wie jij bent. Dit is je handen bewonen.
En nu de diepte in:
Oefening: Thuis komen in ons lichaam
Ga rechtop zitten en sluit je ogen. Richt je aandacht op je adem.
Merk op hoe je adem vanzelf komt en gaat. Jij hoeft niets te doen.
Merk op dat de aarde je draagt, jij hoeft niets te doen.
Richt je aandacht op je voeten. Neem jezelf in je voeten waar. Stem jezelf af op de kwaliteit van je wezen in je voeten. Dit is een bijzondere kwaliteit, met een eigen vertrouwde sfeer. Het is geen beeld, maar een directe waarneming.
Neem jezelf nu in je enkels waar en in je kuiten. Stem jezelf af op de kwaliteit van je wezen in je enkels en kuiten.
Neem jezelf waar in je knieën. Voel beide ruimtes van je knieën tegelijkertijd. Voel ook dat er ruimte is tussen je knieën. Neem de stilte waar van het beleven van ruimte zowel in je knieën als tussen je knieën.
Neem jezelf waar in je bovenbenen. Verbind jezelf met je kwaliteit van je wezen in je bovenbenen.
Bespeur middels je subtiele waarneming, dat je in je heupgewricht aanwezig bent. Breid je ruimtewaarneming uit zodat je beide heupgewrichten tegelijkertijd van binnenuit gewaar wordt.
Word je tegelijkertijd bewust van de stilte in je innerlijke waarneming en het in- en uitstromen van je adem. Misschien valt je op dat het bewustzijn van ruimte en ons energetisch ademsysteem twee verschillende niveaus van ons zijn, die we tegelijkertijd kunnen waarnemen.
Neem jezelf waar in je bekken. Stem jezelf af op de kwaliteit van je geslacht in je bekken. Misschien wordt je gewaar dat dit geen beeld is, maar een directe ervaring. Adem in je bekkenruimte en laat je adem door de kwaliteit van je geslacht stromen.
Neem jezelf in je buikruimte waar, de ruimte tussen je ribben en je bekken, inclusief je zonnevlecht. Ervaar de bijzondere kwaliteit van kracht die hier aanwezig is in de ruimte en de stilte van dit gebied.
Treed de ruimte van je borstkas binnen. Merk op dat dit gebied weer een eigen kwaliteit heeft, anders dan andere ruimtes in je lichaam. Voel je aanwezigheid ook hier. Ervaar hoe je adem door de stilte van je innerlijke beleving stroomt, zonder de stilte te verstoren.
Neem jezelf waar in je schouders. Stem jezelf af op de kwaliteit van de ruimte in je schouders. Voel dat je wezen ook hier woont.
Bespeur met subtiele en fijne afstemming dat je aanwezig bent in je schoudergewrichten. Vanuit het binnenste van je schoudergewrichten bespeur je tegelijkertijd de binnenruimte van je bovenarmen en van je borstkas. Bespeur beide schoudergewrichten tegelijkertijd en ervaar de ruimte tussen je schoudergewrichten.
Neem jezelf waar in je armen, polsen en handen tot in je vingertoppen. Stem jezelf af op de kwaliteit van je wezen in het binnenste van je armen, polsen en handen.
Neem jezelf waar in de binnenruimte van je hals. Voel hoe de adem door de kwaliteit van je stem in je keel stroomt. Adem in de ruimte van je keel en laat de adem door de kwaliteit van je stem stromen.
Neem jezelf in de ruimte van je hoofd waar en in de ruimte van je voorhoofd en slapen. Ga diep naar achter in je schedel en voel dat ook hier ruimte is.
Neem jezelf in je ogen waar. Laat je ogen zacht worden, zodat ze zich vanzelf met de rest van je gezicht verbinden. Zoek behoedzaam balans in het waarnemen van je beide ogen.
Voel dat je in je jukbeenderen bent, in je neus tot in het puntje. Neem jezelf waar in je kaken, in je mond, je lippen en je kin. Neem jezelf waar in je oren.
Neem jezelf in je gehele hersenruimte waar. Stem jezelf af op de kwaliteit van inzicht in je hersenen. Leidt je adem door je hoofd en laat hem door de kwaliteit van je innerlijke beleving stromen. Kun je verschillen in kwaliteit waarnemen tussen je linker- en je rechter hersenhelft?
Neem jezelf nu tegelijkertijd in je hele lichaam waar. Stem jezelf af op de kwaliteit van je wezen in je hele lijf. Adem zacht en regelmatig.
Richt nu je aandacht op de ruimte rondom je lichaam zonder de ogen te openen. Ervaar de ruimtelijkheid van de ruimte om je heen.
Neem waar dat de ruimte binnenin je lichaam en de ruimte buiten je lichaam dezelfde zich voortzettende ruimte is, die jou doordringt. Jij bent nog steeds in je lichaam, maar je lichaam is door ruimte doordrongen. Laat je adem door de ruimte stromen.
Open langzaam de ogen. Neem jezelf weer in je gehele lichaam tegelijkertijd waar. Stem jezelf opnieuw af op de kwaliteit van je wezen in je lichaamsruimte.
Neem waar dat de ruimte die jouw lichaam vervult ook buiten je lichaam zich voortzet en het lichaam van anderen vervult. Blijf daarbij met je aandacht in je gehele lichaam om dit waar te nemen.
Neem waar dat de ruimte die jouw lichaam vervult, ook jouw fysieke omgeving doordringt. Rust met je aandacht in jouw gehele lichaam, terwijl je waarneemt dat ruimte alomtegenwoordig is: in jezelf, voorbij je lijf en in je hele omgeving.
De meditatie is geïnspireerd door het werk van Judith Blackstone en Les Fehmi.
Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Ga dan naar ‘categorieën’ (rechts naast deze blog) en zoek op ‘Trauma-sensitieve mindfulness’
Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent aan de de Academie voor Open Bewustzijn.
De Academie verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.
