Word je bewust van woede en schaamte
Vredesles 5
Ook deze vredesles onderzoekt een uitdagend thema. We worden uitgenodigd ons te verdiepen in de oergevoelens die de wortel vormen van de ervaring van daderschap en slachtofferschap. Deze oergevoelens zijn agressie en hulpeloosheid. Agressie en hulpeloosheid leiden in de mens tot allerlei emoties. De belangrijkste zijn woede en schaamte.
Waarom is het belangrijk om woede en schaamte te onderzoeken? Draagt dit onderzoek bij aan vredesonderwijs? Dit gaan we in deze blog onderzoeken.
Zijn woede en schaamte onwenselijk?
Woede en schaamte zijn niet het probleem zelf. Het zijn diep menselijke gevoelens. Het zijn zelfs gevoelens die een evolutionaire functie hebben bij het leren samenleven met anderen. Maar het probleem begint als we van onze sociale omgeving niet leren hoe we met woede en schaamte om kunnen gaan. Het gaat mis, als we als kind niet voorgeleefd krijgen dat we woede kunnen temmen en in goede banen kunnen leiden. Het gaat mis als we niet begripvol opgevangen worden en liefdevol begeleid worden bij ervaringen van onmacht en schaamte.
De achtbaan van woede en schaamte
Woede en schaamte zijn een koppel. We voelen ons onheus bejegend of lopen tegen beperkingen aan en worden boos. Onze boosheid wordt niet gezien en niet begrepen. Of nog erger – belachelijk gemaakt en geminacht. We beginnen ons te schamen. Een deel van ons blijft ondergronds woedend en verongelijkt. Waarvoor we ons vervolgens weer schamen. We zitten in een achtbaan van woede en schaamte. Met een giftige hormonale cocktail van adrenaline en cortisol, met lichaamsgevoelens waarbij vluchten, vechten en bevriezen elkaar afwisselen. Zonder hulp van een mens die dit begrijpt en begeleidt zijn we als kind hulpeloos in het verwerken van deze heftige gevoelens. Uiteindelijk besluit ons systeem om dit allemaal te blokken: we voelen niets meer. We zijn afgesneden van onze gevoeligheid, naar binnen en naar buiten toe. We functioneren zoals onze sociale omgeving het van ons verwacht. We hebben ons leren aanpassen aan een diep schadelijke situatie door onze gevoeligheid uit te schakelen.
Ontbrekend onderwijs
Onze huidige maatschappij biedt ons haast geen knowhow om deze heftige gevoelens te onderzoeken, te verwerken en in goede banen te leiden. Woede en schaamte worden door onze ouders en later door onze leraren op school zelden aandacht gegeven, zelden liefdevol en vaardig begeleid. Sowieso worden ze zelden begrepen. Het is daarom van cruciaal belang om hier het licht van bewustzijn op te laten schijnen. Want onbewustheid over gevoelens van woede en onbewustheid over gevoelens van schaamte leidt tot gedrag dat daderschap en slachtofferschap mogelijk maakt.
Hier de ingrediënten die tot daderschap leiden:
Woede en schaamte + niet-gezien/niet-begeleid bij woede en schaamte + toegang tot macht = dader.
En zo word je slachtoffer:
Woede en schaamte + niet-opgevangen/niet begeleid bij gevoelens van woede en schaamte + machteloosheid = slachtoffer.
In het voormalige concentratiekamp Buchenwald werden jonge mannen opgeleid tot SS’ers. Het waren veelal jonge mannen uit een sociaal laag milieu, met weinig kansen en met een achtergrond van geestelijke en materiële armoede. Ze werden geworven met de belofte een goede opleiding te krijgen, een ruim levensonderhoud te kunnen verdienen en verleid met een mensbeeld van superioriteit. Tijdens hun opleiding werden ze getraind hun natuurlijke neiging tot empathie en medeleven te onderdrukken en werden ze opgevoed tot meedogenloos gedrag tegenover gevangenen. Er werden welbewust daders ‘gekweekt’.
De sociale context
We zijn ons vaak niet bewust dat daderschap en slachtofferschap altijd binnen een sociale context ontstaat. De dader kan dader worden doordat er een sociaal veld is om haar/hem heen dat machtsmisbruik toestaat en faciliteert. Het slachtoffer wordt slachtoffer doordat er mensen om haar/hem heen zijn die de kwetsbaarheid, behoeftigheid en menselijkheid van de ander ontkent. De dader is een ‘ik’ dat gevormd is door het ‘wij’ en zo is ook het slachtoffer geen geïsoleerde mens maar een ik-wij.
Woede en schaamte transformeren
Woede en schaamte kunnen niet verdwijnen door ze te negeren of te onderdrukken. Woede en schaamte kunnen in ons getransformeerd en geïntegreerd worden als we de moed hebben beide te begrijpen en behoedzaam, respectvol en in kleine stappen te verkennen. Ook in woede en schaamte zit onze levensenergie. Kunnen we deze levensenergie bevrijden zodat we noch dader noch slachtoffer worden? Kunnen we onze levensenergie bevrijden zodat we kunnen leren wat er te doen valt om deze heilloze cyclus in onszelf en in onze omgeving te doorbreken?
In de volgende meditatie kun je dit zelf onderzoeken.
Levensenergie ontdekken in woede en schaamte
Ga gemakkelijk zitten en zoek een van je veiligheidsankers op. Misschien het gevoel dat de aarde je draagt, of het vanzelfsprekende ritme van je adem…
Herinner je nu aan een mens door wie jij je gezien, gehoord en gesteund voelt of voelde. Iemand die jou respecteert, je serieus neemt. Iemand die zegt: jij bent waardevol precies zoals je bent!
Wat voor beelden komen dan op? Hoe reageert je stemming? Hoe reageert je lijf op deze herinnering? Hoe herinner je jullie samenzijn? Hoe voelde jullie wij-veld?
Laat deze herinnering je veiligheidsanker zijn bij de volgende contemplatie:
Ga terug in je geschiedenis en herinner je een moment waarbij je niet serieus werd genomen. Of een moment, waarbij je de boodschap kreeg dat je er niet toe deed, niet belangrijk of waardevol was.
Welke beelden duiken dan op? Welke gedachten? Welke gevoelens herinner je je? Hoe is samen met deze herinnering jouw reactie nu in je lijf?
Misschien dat je het oordeel over woede en schaamte (of welke emotie dan ook die jij bij jezelf nu opkomt) even kunt laten…
Misschien dat je niet direct woede of schaamte ontdekt. Er zijn vele emoties die onze woede of schaamte bedekken.
Als het om woede gaat zou het kunnen dat je eerst irritatie voelt, of frustratie.
Als het om schaamte gaat zou het kunnen dat er eerst een reactie ontstaat van vermijding, een gevoel van bedrukt zijn of simpelweg ongemak.
Maar wat je ook ontdekt:
Mocht dit onderzoek teveel van je vragen, navigeer dan terug naar je veiligheidsanker van het begin. Of herinner je weer die bijzondere persoon door wie jij je wél gezien, gehoord en gewaardeerd voelt.
Je kunt dit ook schrijvend contempleren door met de volgende zinnen te beginnen:
‘Als ik me gezien en gehoord voel, dan…’
Maak die zin af en onderzoek hoe dit zich uitdrukt in je stemming, lijf en energie.
Ga dan verder:
‘Als ik me niet gezien en gehoord voel, dan…’
Neem waar wat er opkomt, om deze zin af te maken.
Wat ontdek je over je emotionele reactie? En hoe voelt die emotie in je lijf?
Eindig je onderzoek altijd met de zin: ‘Als ik me gezien en gehoord voel, dan…’
Wat ontdek jij door deze contemplatie?
Heb jij iets ontdekt over jouw gevoelens van woede en schaamte? Of kwamen er mogelijk andere gevoelens op?
Kon je deze respecteren?
Kon je ze begrijpen?
Wat hebben deze gevoelens nodig?
Kun je deze gevoelens bij jezelf opvangen?
Kun je wat je leert met respect, mildheid en openheid ontmoeten?
Kun je de energie van woede of schaamte (of irritatie, ongemak…vul zelf in wat bij jou past) toelaten als een uitdrukking van jouw levensenergie?
Kun je de woede of schaamte (of andere emotionele reacties) zien als een ingang, die leidt tot nieuwe ontdekkingen over jouw levenskracht?
Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent van de Academie voor Open Bewustzijn. De Academie voor Open Bewustzijn verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.
