Verfijning van je meditatie
- Bericht auteur:Dorle Lommatzsch
- Bericht gepubliceerd op:21 oktober 2018
- Berichtcategorie:Mindfulness
Als we leren mediteren dan leren we onze aandacht te richten op het lichaam en de adem. Een eenvoudige manier om onze ronddwalende gedachtewereld een veilige anker te bieden. Toch is dit niet de enige reden waarom we onze aandacht op het lichaam en de adem richten.
Een tweede reden is, dat lichaamsbewustzijn ons direct toegang geeft tot een wonderlijke wereld van ervaringen in het hier en nu. Ervaringen, die niet gestuurd worden door onze verwachtingen en concepten. We krijgen via de alsmaar veranderende gewaarwordingen van onze interne lichamelijke processen directe toegang tot een diepere laag van ons bestaan: de wereld van de vijf elementen, zoals dat in het Tibetaans boeddhisme heet.
In de neurobiologie heet dat interoceptie.
Interoceptie
De neurobiologie heeft ontdekt dat waarnemingen van interne lichamelijke gevoelens – in het boeddhisme beschreven als de vijf elementen – geen fantasie zijn maar daadwerkelijk voorkomen en een actief onderdeel vormen van onze dagelijkse beleving. Dit wordt interoceptie genoemd. Waarnemingen van interne lichamelijke gevoelens zijn veelal niet bewust. Maar als we ons ervan bewust worden – en dat gebeurt als we met de vijf elementen werken – dragen ze bij tot een verdieping en verfijning van onze meditatie. Ze dragen bij tot een integratie van de neocortex met het limbische systeem en de hersenstam. Integratie tussen deze drie lagen betekent in de neurobiologie: gezondheid en veerkracht. Het vermogen tot leren en groeien neemt toe. In onze hersenen is er dan zowel meer samenwerking als ook meer bewustzijn van verschillen en diversiteit. Kortom: we groeien als mens en worden meer wie we zijn.
Een ervaring van een student
” Terwijl ik zat te mediteren, piekerde ik over een vriend met wie ik een conflict heb. Ik voelde opeens een zwaarte in mijn hart. Die zwaarte breidde zich uit en er ontstond een tinteling rondom mijn hart. Ik zag een wit licht dat zich verdiepte tot in mijn stuitje. Ik voelde me opeens sterk en zeker, alsof ik een zuil was van licht. De zwaarte uit mijn hart was verdwenen. Nu ik aan de situatie met mijn vriend denk, is alles veel eenvoudiger. Er is geen gedoe meer, ik voel me gewoon open naar hem.”
De vijf elementen ontdekken als bron van zelfkennis
Als we zo’n beschrijving lezen, dan is dat voor de meesten van ons iets vreemds en misschien zelfs iets ongeloofwaardigs. Toch bestaat de wereld van de vijf elementen in ieder van ons. Maar we worden in onze cultuur niet aangemoedigd deze waar te nemen. En wat we niet waarnemen, kennen we meestal ook geen waarde toe. Sterker nog: er rust zelfs enige schaamte op het waarnemen en communiceren van deze interne wereld. De eerste ontdekkingen van de wereld van de vijf elementen leidt vaak tot uitspraken zoals: “Je vind me toch niet gek, als ik dit zo beschrijf?”. Of: “Is dit wat ik waarneem wel normaal?”
Ik kan je gerust stellen: Ja, het is normaal!
Verborgen dimensies
De training in het waarnemen van de vijf elementen is een ontwikkelingsweg die ons helpt verborgen dimensies van ons bewustzijn aan het licht te brengen. Neem bijvoorbeeld het gevoel van ruimte. Ieder mens ervaart en geniet zo nu en dan van ruimte, – bij een wandeling in de natuur, aan zee of in de bergen. Maar we zijn niet gewend om ruimte rechtstreeks waar te nemen. We zijn gewend om de dingen IN de ruimte waar te nemen: de zee, de berg, de rivier. Als je in meditatie leert ruimte waar te nemen, dan zal je na een tijdje veel vaker en bewuster zijn van de eigenschappen en de uitwerking die ruimte op je heeft. En dat geldt voor alle elementen. Ieder element heeft daarbij zijn specifieke kostbaarheid en beleving.
Aarde
Het element aarde komt voor in de vorm van zwaarte, hardheid, compactheid, stabiliteit.
Als aarde onvoldoende aanwezig of afwezig is dan ervaren we dat we zweverig zijn, licht of instabiel.
Vuur
Het element vuur komt voor in de vorm van warmte, hitte, behaaglijkheid, koortsig, gloeiend, een elektrische flits of schok.
Als vuur er onvoldoende is of afwezig is voelen we ons koud, klam, rillerig, ijzig, bevroren.
Lucht
Het element lucht manifesteert zich in het lichaam als beweeglijkheid, tinteling, prikkeling, stromend.
Als lucht onvoldoende of niet aanwezig is dan kunnen we benauwdheid ervaren, dufheid, stilstand.
Water
Het element water staat voor het waarnemen wat samenhang, stroming, soepelheid, sappigheid.
Als water onvoldoende aanwezig is ervaren we dat er vocht ontbreekt, we voelen dit als droogte of gefragmenteerd zijn, als losse delen.
Ruimte
Het element ruimte staat voor het waarnemen van openheid, vrijheid of ruimtelijkheid.
Is het element ruimte afwezig of te weinig aanwezig dan kunnen we ons bekneld voelen, benauwd of onvrij.
Resultaat?
De training in het waarnemen van de vijf elementen is een ontwikkelingsweg die ons helpt verborgen dimensies van ons bewustzijn aan het licht te brengen. De vijf elementen zijn daarbij als een gereedschap voor verfijning en verdieping van onze zelfwaarneming. Een ontwikkelingsweg die leidt tot meer zelfkennis. Indirect betekent dit ook: een ontwikkelingsweg die leidt tot een betere afstemming met anderen en tot meer vaardigheid om je eigenheid in de wereld te zetten.
Is het waar wat ik hier beweer?
Dit kun je alleen ervaren als je daadwerkelijk ermee aan de slag gaat. Probeer het maar met de volgende oefening:
Oefening: het verkennen van de vijf elementen
Neem de tijd om te zitten, je adem te voelen en op te merken hoe je lichaam, gevoel en geest verandert door deze oefening.
Aarde
Richt je op de sensatie van zwaarte of lichtheid in je lichaam. Waar voel je zwaarte, waar niet? En wat voel je dan? Wees open en nieuwsgierig: Wat is het eigenlijk wat je zwaarte noemt? Noteer hier wat je opmerkt: __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Druk niets weg wat ook om aandacht vraagt (en wat niet met zwaarte te maken heeft). Zijn er andere sensaties die om meer aandacht vragen, dan geef je die ook aandacht. Je vecht met niets, je erkent simpelweg wat er is. Alleen geef je jezelf de opdracht steeds weer naar het gevoel van zwaarte terug te keren. Het is vergelijkbaar met een meditatie waarbij je steeds weer naar de adem terugkeert om geconcentreerd te blijven. Nu keer je steeds weer terug naar het waarnemen en observeren van zwaarte. Voor de meditatie op de nu volgende elementen geldt hetzelfde.
Vuur
Richt je vervolgens op warmte en kou in je lichaam. Waar kun je die voelen? En hoe is het om warmte of afwezigheid van warmte waar te nemen? Blijft het zo, of verandert het? Neem hiervoor ook enkele minuten de tijd. Laat je onderzoek open en benieuwd zijn en noteer je bevindingen: ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Lucht
Richt nu je aandacht op de ervaring van het element lucht. Het meest duidelijk is dat in onze adem. Volg je adem, maar stel je ook voor dat de adem overal kan stromen, niet alleen in je longen. Waar kan het gevoel van ademen gemakkelijk stromen in je lijf? Waar stopt het of waar kan het niet komen? Waar voel je beweeglijkheid in je lijf en energie? Waar stagneert het? Neem hier enkele minuten de tijd voor. Wees open en nieuwsgierig en laat je verrassen wat er zoal in je opkomt. ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Water
Richt je nu op het element water in je lichaam. Het duidelijkste is dat in onze mond en in onze blaas. Maar ook bloed heeft een element van stroming in zich. Het waterelement kun je waarnemen door innerlijk te voelen waar in je lichaam een gevoel is van samenhang, sappigheid, verbinding of – als het waterelement afwezig is – als iets wat gefragmenteerd voelt of droog, afgescheiden of onsamenhangend. Wat ontdek jij hierbij? _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Ruimte
Onderzoek nu of er in en om je lichaam een gevoel is van ruimte of openheid. Of juist van compactheid, geslotenheid of dichtheid. Neem het waar zonder oordeel, niets is goed of slecht, het is wat het is. Adem, en wees je bewust van het element ruimte. Heeft de ruimte eigenschappen of kwaliteiten? Is die donker, licht of transparant? Wat neem je waar? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
- Kies nu jouw favoriete element. Laat dit je meditatiefocus zijn, waar je altijd naar terug kunt keren, waar je aandacht ook naar toe gaat.
- Sluit nu de meditatie af. Is er iets veranderd? En zo ja, wat? _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Luister hier naar de audio-meditatie: verkenning van de 5 elementen
Voor de Mindfulness-trainer
Deze blog sluit goed aan bij de thema’s uit de zesde les van een MBCT-training
Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent van de Academie voor Open Bewustzijn. De Academie voor Open Bewustzijn verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.
