Niet meer heel zijn
Blog 5 in de serie trauma-sensitieve mindfulness
Een mens wordt geboren in totale afhankelijkheid van het veld dat hem omringt. De dans tussen moeder en kind in de baarmoeder wordt de eerste maanden na de geboorte voortgezet als in een buiten-baarmoederlijk nest, waarbij we in alles afhankelijk zijn van de anderen om ons heen: warmte, voedsel, aanraking, verschoning, beschutting. En niet te vergeten: we zijn totaal afhankelijk hoe onze ontdekkingen binnen dit nest worden ontvangen, gezien, gehoord en ondersteund. We zijn totaal afhankelijk van co-regulatie.
Wat is co-regulatie?
We leren onszelf te voelen omdat we gevoeld worden, we leren ons lichaam te ontdekken omdat we ontdekt worden, we leren onszelf te horen en te zien omdat we gehoord en gezien worden. We ontwikkelen en groeien doordat we onze impulsen volgen die uitreiken naar het leven. We ontmoeten daarbij de wereld en worden ontvangen. We keren dan weer veranderd én vervuld terug in tevredenheid bij onszelf. Ik-ben omdat het relationele veld er is, het wij-veld. Ik ben omdat wij zijn. Dit noemen we gezonde co-regulatie.
Als het mis gaat
Maar wat, als onze uitreikende impuls niet ontvangen wordt? Of afwerend en agressief ontvangen wordt? Wat, als er zelfs géén reactie komt op onze impuls? Dan ontstaat er een van de kenmerken van trauma: fragmentatie.
Het deel van mij dat niet liefdevol en veilig ontvangen wordt, niet bevestigd wordt, niet geholpen wordt, niet tevreden gesteld wordt, niet aangemoedigd of begrensd wordt, dit deel verlies ik in mezelf. Ik kan hier niet bestaan, want zonder de spiegeling van de ander kan ik mezelf niet voelen en ontwikkelen. Hoe komt dat zo?
Ons brein is een relatie-zintuig
Dat komt omdat ons brein en ons autonome zenuwstelsel relatie-zintuigen zijn. Ons brein – met name de neocortex – ontwikkelt zich in belangrijke mate pas na de geboorte in de interactie met onze omgeving. Ook een deel van ons autonome zenuwstelsel – het ventrale vagus complex (VVC) – ontwikkelt zich pas verder door de actieve interactie met onze omgeving.
Als deze interactie onvoldoende is of schadelijk, dan ‘helpt’ het brein en het autonome zenuwstelsel ons om dit te overleven door de niet-ontvangen ervaring letterlijk te isoleren in brein en lichaam. We leven vanaf nu niet meer als een geheel, maar in twee delen. Een fragment is ondergronds gegaan, is een spook geworden. De rest leeft door in ontkenning van wat afgesplitst is. Een intelligente oplossing om de schadelijke invloed die we niet konden verwerken tijdelijk te parkeren, tot de omstandigheden weer gunstiger zijn.
Ervaringsgerichte verkenning
Trauma lijkt iets uitzonderlijks te zijn. Maar in feite komt het in onze tijd veel vaker voor dan we denken. Met name ontwikkelingstrauma heeft een grote impact op velen van ons. Het feit dat jij dit artikel leest en het interessant vindt, is waarschijnlijk al een teken dat je wezen begrijpt dat hier iets is, wat ook jou raakt. Iets, dat aan het licht wil komen. Dat hier een geheim is dat gezien, gehoord en verwerkt wil worden. De vraag is nu:
Hoe kun je datgene aan het licht brengen, wat ondergronds is gegaan? Het antwoord is: door in een veilige setting samen met een luisterende vriend het geheim te onderzoeken.
Wat is een veilige setting?
Een veilige setting bij trauma-sensitieve mindfulness vraagt om drie ingrediënten:
- We zorgen voor een goede basis door een meditatieve lichaamsoefening te doen, die veiligheid genereert. (Doe eerst samen deze oefening).
- We vragen een vriend of oefenpartner om samen met ons het geheim te onderzoeken.
- We delen daarbij de intentie om in een sfeer van mindfulness het thema te onderzoeken: open, vriendelijk en zonder oordeel, met respect voor wat er wél en wat er niet aan het licht wil komen.
Start nu met de volgende oefening:
Oefening: de eerste stappen naar het geheim
Spreek met elkaar af wie van jullie luistert en wie van jullie spreekt.
Neem samen te tijd om op je gemak te zitten en vertraag. Luister naar je adem, je lijf, gun jezelf tijd om voeling te krijgen met de eenvoud van het zitten.
Nu stelt jouw oefenpartner de eerste vraag:
Vraag 1: Vertel me iets van momenten waarin je je gezien en gehoord voelt.
Jij neemt de tijd om te onderzoeken. Afhankelijk van wat jullie afspreken kan dat 5 minuten zijn maar ook langer. Wees bij je onderzoek ook met je aandacht bij je buik, hart en adem. Neem ook waar hoe je de ruimte om je heen waarneemt, als je dit onderzoek doet. Neem waar wat dit onderzoek doet met jouw gevoel van welzijn en veiligheid, met name in je lijf. Gebruik dit als veiligheidsanker voor het deel van het onderzoek wat dadelijk wellicht wat uitdagender is.
Na 5 minuten geef je de vragensteller een teken, dat de tweede vraag gesteld mag worden.
Vraag 2: Sta je open voor een uitdaging?
Zo ja, ga door met vraag 3.
Zo nee, keer terug naar vraag 1 en gun jezelf opnieuw tijd om vanuit je buik, hart en hoofd de ervaring van gezien- en gehoord-worden te onderzoeken.
Je oefenpartner stelt de derde vraag, zodra je hiervoor klaar bent:
Vraag 3: Vertel me iets van momenten waarin jij je niet gezien en gehoord voelt.
Jij neemt ook hier de tijd om te onderzoeken. Zorg ervoor dat je je veiligheidsanker steeds weer opzoekt, als dit onderzoek te veel dreigt te worden. Wees bij je onderzoek ook met je aandacht bij je buik, hart en adem. Het kan zijn dat je hierbij ook gebieden in je waarneming tegenkomt van niet-voelen, verdoving of distantie.
Verdoofde of levenloze gevoelens zijn tekenen van een overlevingsstrategie die je ooit geholpen hebben. Kun je hiervoor respect hebben?
Sluit dan af door nog eens naar vraag 1 te gaan en jouw veiligheidsanker op te zoeken.
Wissel dan van rol.
Wat ontdekken jullie?
Waarom kun je dit uitdagende onderzoek veilig doen?
Om vergeten, verlaten of gefragmenteerde gebieden in ons leven te onderzoeken moeten we een veilige basis hebben. Alleen vanuit stabiliteit en veiligheid kunnen we een uitstapje doen naar uitdagende gebieden en ‘geheimen’, die lang ondergronds hebben geleefd.
In deze oefening worden hiervoor twee veiligheidsankers gebruikt:
1. Een lichaamsoefening die ons helpt om ons thuis te voelen in het lijf. (B.v. de oefening van de vorige blog).
2. Een vriend die ons onvoorwaardelijke aandacht schenkt bij herinneringen waarin we ons alleen gelaten voelden. We helpen zo elkaar om nieuwe ervaringen op te doen en nieuwe breinpaden aan te leggen waarin het deel in ons wat we moesten verlaten nu wél gehoord en gezien wordt door een ondersteunende ander.
In de volgende blog De gebroken gemeenschap kijken we hoe onze innerlijke fragmentatie bijdraagt aan de beleving van een gefragmenteerde wereld. En…hoe we hier met trauma-sensitieve mindfulness zachtjes verandering in kunnen aanbrengen.
