Sinds honderden jaren zijn wetenschap en religie gescheiden werelden. Of nog sterker: werelden die elkaar  uitsloten of bevochten. Nu blijkt er door de huidige toepassing van mindfulness  een combinatie mogelijk te zijn tussen westerse psychologie en boeddhistische psychologie. Een combinatie waar enorm veel mensen baat bij hebben, en waarmee de meest uiteenlopende klachten behandeld worden. De westerse psychologie heeft door deze ontwikkeling in mijn ogen een geweldig cadeau gekregen.

Waaruit bestaat dit cadeau?

Het lichaam mag weer meedoen!

In de cognitieve gedragstherapie is er aandacht voor de onderlinge beïnvloeding van negatief denken op negatieve emoties, die tenslotte negatief gedrag teweeg kan brengen. Door de verbinding met MBSR (mindfulness-based stress-reduction) heeft de cognitieve gedragstherapie zich geopend voor een belangrijke andere dimensie in onze ervaring, die in het boeddhisme altijd een leidende rol heeft gespeeld: dat is de wetenschap dat ook ons lichaam een rol speelt in het spanningsveld tussen denken en emoties.  Hier wordt het lichaamsbewustzijn in ere hersteld en ingezet als therapeutisch middel om de spiraal van negatief denken en negatieve emoties te doorbreken.

Zelfonderzoek is niet langer zweverig!

‘Sluit je ogen en richt je aandacht naar binnen’ mag weer, zonder dat er geroepen wordt: ‘Dit is zweverig!’ Het eerste persoonsonderzoek mag weer meedoen in een op wetenschap gebaseerd onderzoek. In de training van mindfulness is het zelfonderzoek van de cliënt cruciaal. Volgens de mainstream wetenschap is alleen derdepersoonsonderzoek objectief en geeft de juiste informatie. Door mindfulness is er een ingang naar het betrekken van ‘subjectieve’ ervaring bij de informatie die tot een geslaagde therapie kan leiden.

De cliënt wordt deskundig!

Met als logisch gevolg dat de therapeut niet alle deskundigheid in huis heeft. Bij de huidige toepassing van mindfulness wordt de hulpverlener een begeleider met respect voor de deskundigheid van de cliënt. De waardigheid van de cliënt wordt hersteld.

Bovendien: De hulpverlener moet zelf het medicijn innemen, om de client te kunnen begeleiden. Ook hier wordt een oud paradigma van de huidige wetenschap losgelaten, waarin de behandelaar geen persoonlijke ervaring hoeft te hebben met het medicijn (in dit geval de mindfulness-training) om het voor te schrijven en de effecten ervan te kunnen begeleiden. De oude boerenwijsheid dat je alleen kan doorgeven wat je zelf belichaamt, mag weer meedoen in de academische en wetenschappelijke wereld.

Aandacht voor bewustzijn zelf als helend principe

In de cognitieve gedragstherapie wordt dit aangeduid als ‘decentreren’, afstand nemen of metacognitief bewustzijn. Jarenlang heeft de cognitieve gedragstherapie zich gericht op het onderzoek naar inhouden (wat denk je, wat voel je, wat herinner je etc.). Met de huidige toepassing van mindfulness is er opeens aandacht voor het ervaren van het bewustzijn zelf dat in staat is de inhouden waar te nemen. Leren waarnemen vanuit een metacognitief bewustzijn heeft een gunstig therapeutisch effect op uiteenlopende psychische en lichamelijke klachten. Iets wat de boeddhistische psychologie al meer dan tweeduizend jaar weet. Ook hier heeft de moderne wetenschap een oude wijsheid herontdekt en middels de huidige toepassing van mindfulness wordt het door vele therapeuten serieus genomen en toegepast.

Bewust worden is de remedie, niet de poging tot verandering

De huidige meest gebruikte toepassing van mindfulness MBCT (Mindfulness-Based Cognitive Therapy) heeft in de gedragswetenschap en de daaraan gekoppelde hulpverlening een paradigmaverandering teweeg gebracht over wat verandering tot stand brengt. Het is niet langer meer de verander-strategie van de behandelaar die tot de verbetering leidt in een therapie, maar het simpelweg erkennen van de ervaring zoals die is. In MBCT wordt elke poging om tot verandering te komen nagelaten. De hulpverlener stelt zich alleen ten doel de cliënt aan te moedigen zijn ervaring serieus te nemen, te accepteren en vriendelijk te erkennen.

Van bestrijden naar ondersteunen

Onze westerse psychologie en psychotherapie richt zich vooral op het bestrijden van het ongezonde. De boeddhistische psychologie stelt dat het trainen van het gezonde en goede in ons mogelijk, ja zelfs nodig is. In de huidige toepassing van mindfulness is deze positieve focus ook te vinden: met mindfulness train je immers een houding van open, benieuwde, vriendelijke en niet oordelende aandacht. Ook de neurowetenschap ontdekt nu dat zo’n training daadwerkelijk positief effect heeft op onze hersenen en ons bewustzijn, op onze beleving van pijn en van stress.

De rijkdom van de boeddhstische psychologie

Geweldige ontwikkelingen allemaal die hier in de ontmoeting tussen westerse en boeddhistische psychologie plaatsvinden. Toch vertoont de huidige toepassing van mindfulness een ernstig gebrek: zij dreigt haar boeddhistische wortels uit het oog te verliezen en daarmee de grond die nodig is om de rijkdom van de eeuwenoude mindfulness verder te ontginnen en te ontvouwen. Deze grond heb je mijns inziens nodig, wil je de volle vruchten kunnen plukken in de kruisbestuiving van boeddhistische en westerse psychologie. De boeddhistische psychologie heeft namelijk nog meer cadeaus in petto. De huidige toepassing van mindfulness kan en zal zich – naar ik hoop – hierdoor verdiepen en verruimen.

Dorle Lommatzsch
Februari 2017

Meer weten over boeddhisme en mindfulness?

Bestel dan hier het prachtige boek ‘Het wijze hart’ van Jack Kornfield.

De Academie voor Open Bewustzijn verzorgt sinds 2010 opleidingen en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. De opleidingen zijn erkend door het CRKBO en vinden plaats in drie regio’s in het land.