De training in mindfulness komt voort uit een eeuwenoude boeddhistische tekst die ook wel de vier grondslagen van mindfulness wordt genoemd (de Satipatthana soetra). Het is een trainingsprogramma voor ons bewustzijn. Een training die ons helpt, ons bewustzijn aan te sturen in een richting die tot welzijn leidt, bij onszelf en bij anderen. Je zou het kunnen vergelijken met een opleiding tot kapitein.

De beginners training

In de eerste training leer je de basisbesturing: hoe houd ik het schip (mijn bewustzijn) veilig en in balans en hoe zorg ik ervoor dat ik een kant op vaar die ik zelf kies. We leren hier ons bewustzijn in balans te brengen door aandacht voor de adem en aandacht voor ons lichaam. Adem- en lichaamsbewustzijn helpen ons enigszins ontspannen aan ons leerproces te beginnen. Bovendien helpt adem- en lichaamsbewustzijn om uit de draaimolen van onze ongetemde gedachten- en gevoelswereld te stappen. We leren stabiliteit te ontwikkelen terwijl het ‘water’ van onze gedachten, gevoelens en sensaties onvoorspelbaar en onrustig is. Een andere belangrijke basisvaardigheid is de uitnodiging om open, vriendelijk en zonder oordeel waar te nemen. Door deze beginnersvaardigheden leren we dat we iets te zeggen hebben over de koers die ons ‘schip’ vaart.

In de tweede training verfijnen we onze bestuurdersvaardigheden: we leren prettige, onprettige en neutrale bewustzijnsinhouden op te merken. Dat wil zeggen: we leren op te merken wat veilig, onveilig of neutraal is en beantwoorden dit met een navigatie naar veiligheid. Daarbij gaat het niet om het bewerkstellingen van veiligheid, maar om het ontdekken dat er reeds veiligheid is: het water (het leven zelf) draagt ons schip, als wij leren te navigeren op de golfslag (de omstandigheden in ons dagelijkse leven en/of in onze meditatie). Onze navigatietools zijn groeiend inzicht in de werking van onze geest en betrokken en liefdevol overzicht over het (levens- en meditatie)proces. We leren deskundig te reageren door zowel oog te hebben voor de details van de omstandigheden als overzicht te houden, om onze koers te kunnen bepalen.

Nu zijn we klaar voor de derde training. We hebben genoeg geleerd om uit de haven te varen en een tochtje op zee te maken. We raken vertrouwd met de vele golfslagen in ons leven en in onze meditatiebeoefening. De hoge of kalme golven van onze emoties en gedachten zijn nu ons oefenterrein om ons vermogen tot veilig varen en koers houden te testen. We zijn geen beginners meer. We raken bedreven om in steeds weer andere weer-, wind- en watercondities vaardig en stabiel te blijven varen. We leren onze gedachtewereld te observeren, zonder ons te laten verleiden tot identificatie of ons te verliezen in details. We proeven de sfeer en intentie achter al onze gedachten. We krijgen voeling met de onderstroom en trainen onszelf om gedachten als voorbijgaande verschijnselen te zien. We zien helder dat gedachten iets anders zijn dan de werkelijkheid.

Als we eenmaal deskundig ons schip – ons bewustzijn – in balans kunnen houden en weten te besturen in de meest verschillende omstandigheden, dan krijgen we ruimte om het besturingssysteem van het schip zelf te leren kennen, te onderzoeken en eventueel een update te geven. Dat is het gebied van de vierde training, waarin we leren welke condities van ons bewustzijn ons gevangen houden en welke tot bevrijding leiden. Door bijvoorbeeld in onze meditatie aandacht te besteden aan de vijf hindernissen zorgen we voor een onderhoudsbeurt van onze geconditioneerde patronen. In onze metafoor: we zorgen daarvoor dat de machinekamer optimaal functioneert. Door aandacht te besteden aan de zeven factoren van ontwaken zorgen we ervoor dat ons schip in de beste condities vaart en met de nieuwste verbeteringen is uitgerust.

Onze kennis wordt daarbij steeds verfijnder en trefzekerder, terwijl we geen moment het geheel van onze reis uit het oog verliezen. We zijn voorbereid op alle condities (de drie kenmerken van het bestaan): dat alles verandert (anicca), dat er onder moeilijke omstandigheden stress ontstaat (dukkha), zelfs als we ons schip met vakmanschap weten te navigeren. We zijn getraind als kapitein en beseffen dat we geen allesbepalende grootheid zijn, maar een dienaar die samen met het schip, de bemanning, het weer en het water op reis is met onbekende bestemming (anatta).

En, mocht er onverwachts een storm opsteken (wat zeker een keer zal gebeuren), dan weet de kapitein: terug naar de basisvaardigheden. Terug naar de adem, het lichaam en naar een open, milde en niet oordelende opmerkzaamheid.

Dorle Lommatzsch

Hoofddocent Academie voor Open Bewustzijn