Je bekijkt nu Mindfulness en de koning, de krijger en de wijze

Mindfulness en de koning, de krijger en de wijze

Blog 11 in de serie Mindfulness in Relaties

In alle tijden hebben mensen gepoogd de verschillen van mensen in kaart te brengen en te leren begrijpen. Ook de boeddhistische psychologie – waar mindfulness uit voortkomt – heeft een visie over persoonlijkheidstypen en hun oorsprong. Het verbazingwekkende is dat huidige ontwikkelingen in de de neurowetenschap de boeddhistische visie op het ontstaan van persoonlijkheidstypen bevestigt en aanvult.
Het beeld van de koning, de zachtmoedige krijger en de wijze zijn drie archetypen die ons aanmoedigen in samenwerking met ons persoonlijkheidstype het beste in onszelf te ontwikkelen.  Laat je in deze blog meenemen en beleef zelf de koning, krijger of wijze in jezelf en de mensen om je heen.

Hoe ontstaan de drie boeddhistische persoonlijkheidstypen?

Een van de meditatie-trainingen bij mindfulness bestaat uit het leren waarnemen, wanneer we iets als prettig, onprettig of neutraal ervaren. Een bekend thema als we een 8-weken mindfulness-cursus volgen. We krijgen daarnaast ook zicht op onze reacties hierop: vastgrijpen (in het boeddhisme lobha genoemd), afweren (dosa) of informatie onbelangrijk vinden of uitfilteren (moha). Hieruit komen de drie boeddhistische persoonlijkheidstypes voort: het hebzuchtige/vastklampende type, het strijdende/afwerende type en het verwarde/begoochelde type.
Dit klinkt niet erg aantrekkelijk. Onze innerlijke criticus wordt hierdoor onherroepelijk getriggerd en dat is geen goede basis voor een open en vriendelijk zelfonderzoek. Laten we de drie persoonlijkheidstypen daarom anders benoemen: het ja-type, het nee-type en het ik-weet-niet type.

De drie primaire reacties

Dit komt trouwens ook wat dichter bij de neurologische basis van de drie primaire reacties die ons emotionele brein – het limbische systeem –  levert bij elke interne en externe prikkel. Het limbische systeem heeft de functie globaal te checken of onze sociale en fysieke omgeving veilig of onveilig is en hierop instinctief en razendsnel te reageren met vasthouden, afweren of vermijden.

Identiteit en ons zoeken naar houvast

De drie boeddhistische persoonlijkheidstypen zijn drie verschillende structuren die zich vormen rondom de drie stressreacties afweren, vasthouden, en afhaken. Ze vormen de basisstructuur van onze identiteit. Het zijn pogingen van ons ego om onze omgeving voorspelbaar en controleerbaar te houden. We leren als het ware strategieën te vormen en te gebruiken met het doel onze omgeving enigszins te beheersen. Samen met deze strategie vormen we ook altijd een beeld van de werkelijkheid. Een beeld, waarin we ons typische patroon van waarnemen vastleggen. We vormen beelden over onszelf en over de wereld daarbuiten. Omdat dit (pre-verbale) denkbeelden zijn over de werkelijkheid, vormen ze ook een barrière om de werkelijkheid zoals die echt is, ten volle waar te nemen. Het gaat hierbij om meer dan alleen cognitieve aannames. Deze patronen zijn diep in ons lijf geprogrammeerd middels onze overlevingsinstincten. Ieder mens ontwikkelt zo’n structuur in de loop van haar/zijn leven. Het is een gegeven waar we niet omheen kunnen.

Je persoonlijkheidstype ontmoeten

Met mindfulness leer je je bewust te worden van je typische reactiepatronen en innerlijke beelden over de werkelijkheid. Je leert je dus ook bewust te worden van jouw typische gewoontepatroon om op prikkels te reageren, dat de basis vormt van jouw persoonlijkheid of identiteit. Doordat je je eigen gewoontepatroon van reageren leert herkennen worden je mogelijkheden voor ruimer waarnemen tegelijkertijd weer geopend. Je persoonlijkheidstype zal je echter altijd houden. Wél kan de identificatie met je persoonlijkheidstype losser worden en tenslotte zelfs oplossen.

In de volgende partneroefening kun je ontdekken welk persoonlijkheidstype bij jou dominant is.

Oefening 1: je persoonlijkheidstype ontdekken

Let op: dit is geen meditatie. Dit is een oefening om de werking van jouw limbisch systeem te testen en uit te vinden welk type bij jou hoort. Met deze oefening kun je dus de instinctieve, lichamelijke reactie van jouw persoonlijkheidstype ontdekken, dat de basis vormt van jouw karakter.

Deze oefening kun je het beste met z’n drieën doen. Doe deze oefening alleen als er genoeg vertrouwen en veiligheid is binnen jullie groepje om een uitdagende oefening met elkaar te verkennen.

Ga naast elkaar staan. Een is de onderzoeker de ander de begeleider. De derde observeert vanuit een afstandje.

De opdracht is om de onderzoeker de ervaring van schrik te bezorgen door plotseling naar de pols van de ander te grijpen. Hierdoor wordt je limbisch systeem geactiveerd en kun je de voor jou typische instinctieve reactie ontdekken. (Een kleine waarschuwing voor de begeleider: Je kiest eerst voor een ‘mild’ schrikmoment om te testen wat de ander aankan, zonder overweldigd te raken. Je laat de ander pas krachtiger schrikken als de onderzoeker zelf aangeeft dat die meer  aan kan en wil onderzoeken.)

De onderzoeker geeft aan dat die klaar is voor de uitdaging.

De begeleider grijpt plotseling naar de pols van de onderzoeker. Check bij de onderzoeker af of dit teveel of te weinig is.

Herhaal dit nog een of twee keer en voer de kracht of snelheid op, als de onderzoeker daarom vraagt. Zo kan de onderzoeker haar patroon van schrik in haar lijf leren kennen. Benoem daarbij beide wat je waarneemt in de reactie van het lichaam in hoofd, hartstreek, romp en benen. Vraag ook de observator wat zij/hij in de lichaamstaal van de onderzoeker waarneemt.

Wat ontdekken jullie?

We kunnen hier drie reacties observeren:

Het ja-type heeft de neiging om zich te verweren met een onwilligkeurig gebaar van slaan of schoppen,

het nee-type deinst achteruit,

en het ik-weet-niet-type laat de schouders en het hoofd hangen en maakt zich kleiner.

Controle en bevrijding

Ons persoonlijkheidstype is dus ten diepste geen psychologisch patroon maar een fysiologische programmering. Een levenskracht, diep verankerd in ons instinctieve bewustzijn.  Zouden we deze levenskracht ook anders kunnen inzetten dan alleen instinctmatig? De boeddhistische psychologie is hier zeer positief over. Ze wijst ons op deze mogelijkheid: als we de moed hebben met mededogen onze patronen waar te nemen en te doorvoelen kunnen we de kracht en wijsheid leren kennen en leren leven, die zich door de transformatie van zo’n  overlevingspatroon aan ons openbaart. Onze instincten kunnen leren samenwerken met onze hogere vermogens als mens. Elk type geeft ons dus ook de kans om te leren en te groeien.

De koning

Het ja-type kan haar verlangen herkennen als een uitdrukking van rijkdom in zichzelf. Vastklampen is niet langer nodig.
Zij is in haar pure vorm als een koning: waardig, volledig en rijk.*1

De zachtmoedge krijger

Het nee-type kan leren haar boosheid te transformeren in pure leven ondersteunende kracht die zich inzet voor het beschermen van wat kostbaar is.
In haar pure vorm is zij een krijger: moedig, scherp en standvastig *2

De wijze

Het ik-weet-niet-type wordt uitgedaagd haar verwarring aan te kijken en diep te begrijpen.
Zij is in haar pure vorm de wijze, die weet dat het leven een open ontvouwing is, niet te controleren en toch diep voedend en dragend.  *3

Dosa

Het strijdende of afwerende type

nee type met achtergrond-1

Het nee-type

Lobha

Het hebzuchtige type

ja type met achtergrond

Het ja-type

Moha

Het verwarde of begoochelde type

weet niet type met achtergrond vrouw

Het ik-weet-niet-type

Oefening 2: ontdek de koning in jezelf

Door de eerste oefening weet je nu wat jouw persoonlijkheidstype is. In deze tweede oefening ga je samen exploreren hoe de transformatie van je persoonlijkheidstype reeds in je werkzaam is.

Dit is een oefening in tweetallen. De een is de onderzoeker de ander de begeleider. Bij deze oefening kun je gebruik maken van een spreeksteen. Ieder van jullie heeft daarnaast een symbool van ‘de innerlijke vriend’ bij zich en een symbool van ‘de criticus’.

Ga gemakkelijk bij elkaar zitten en zorg voor een afstand die voor jullie beide als aangenaam wordt ervaren.

Neem samen de tijd om te focussen op iets wat veilig voelt. Dat kan direct een sensatie zijn in het lichaam zoals de adem of het voelen van zwaarte in je lichaam. De begeleider heeft de eenvoudige taak om open en benieuwd aanwezig te zijn.

De onderzoeker wordt vervolgens uitgenodigd om de spreeksteen te pakken en de volgende zin af te maken: “Als ik me voorstel dat ik de koning, (zachtmoedige krijger, wijze) ben dan…”. Vervolgens legt die de spreeksteen weer neer.

Nu pakt de begeleider de spreeksteen en maakt de volgende zin af”: Als ik de koning, (zachtmoedige krijger, of wijze) in je zie dan…”

Soms is er weerstand om ons volle potentieel te erkennen en te benoemen. Ook kan het verlegenheid of zelfs afweer oproepen als een ander ons in onze volle rijkdom ziet en dit beschrijft. Dan is het nuttig om helder te hebben wat de innerlijke criticus zegt en wat de innerlijke vriend zegt. Hiervoor kun je gebruik maken van de symbolen van de ‘innerlijke vriend’ en de ‘innerlijke criticus’.

De twee zinnen kunnen een aantal keren steeds weer herhaald worden. Gun jullie voor dit onderzoek minstens 10 minuten.

Wissel dan van rol.

Wat ontdekken jullie dan?

*1 zie oefening 26 in het werkboek mindfulness ‘Op zoek naar jezelf?’: Je koningschap honoreren.

*2 zie oefening 25 in het werkboek mindfulness ‘Op zoek naar jezelf?’: de zachtmoedige krijger.

*3 zie oefening 29 in het werkboek mindfulness ‘Op zoek naar jezelf?’: Een open niet-weten.

Nieuwsgierig naar blog 12 in de serie Mindfulness in Relaties? Lees dan hier verder: Mindfulness in relaties – waking up together!

Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent aan de de Academie voor Open Bewustzijn.

De Academie verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.

Tags: ,