De laatste tijd wordt er in mindfulnessland breed nagedacht over wat er wezenlijk is bij een training in mindfulness. Wat maakt het onderwijs in mindfulness zo succesvol?  Wat is de magie van mindfulness? Is het omdat het evidence-based is? Is het omdat er een diepgaande traditie achter staat? Is het om een reden, die we nog niet kennen? Wanneer blijven we trouw aan het wezen van mindfulness, en wanneer raken we het kwijt?

 

Om op deze vragen licht te laten schijnen wordt er in de discussie rondom mindfulness het beeld van de ‘schering’ en de ‘inslag’ gebruikt. De schering staat voor wat wezenlijk is binnen het onderwijs in mindfulness en de inslag is de variatie, die men aanbrengt naar gelang de behoeften van de doelgroep. (Waar komt de uitdrukking ‘schering en inslag’ vandaan? Lees hierover in De magie van mindfulness, deel 1).

 

Als opleider in mindful coachen, hebben wij veel ervaring opgebouwd in het onderkennen van wat wezenlijk is in het mindfulness-onderwijs (schering) en wat dat niet is (inslag). We begeleiden immers mensen die werkzaam zijn in zeer verschillende beroepsgroepen zoals leraren, teamleiders, zorgprofessionals, yogadocenten, coaches en therapeuten. Aan het einde van de opleiding kunnen onze studenten mindfulness binnen hun eigen werkcontext toepassen afgestemd op hun doelgroep. Dat is in vele gevallen niet het MBSR of MBCT-programma en toch heeft het de echte smaak van mindfulness.

 

Door zorgvuldig met onze studenten een vorm te vinden die het wezenlijke van mindfulness aanbiedt én oog heeft voor de behoeften van de doelgroep en de context van het werk, hebben we veel zicht gekregen op wat de werkzame kernelementen zijn in op mindfulness gebaseerde leerprocessen. Zijn wij de magie op het spoor? Beginnen we te leren wat de schering is?

 

Laat je meenemen in wat wij vonden:

 

Een van de meest belangrijke hoekstenen van mindfulness-onderwijs is aandacht voor de informatie uit het lichaam, die we van moment tot moment ervaren in het hier en nu. Het is een verrassend eenvoudig en effectief instrument tot zelfregulatie. Onze stress neemt af, we hoeven niet te psychologiseren, de inzichten vliegen vanzelf binnen, en de veerkracht neemt toe. Zoals in de huidige traumatherapie wordt gesteld: de diepste vorm van heling is het ervaren van fysieke veerkracht en balans. Problematische emoties lossen dan vanzelf op en onze gedachtewereld wordt rustiger en objectiever. We maken gebruik van de afferente stroom van informatie die ons autonome zenuwstelsel aan ons brein geeft. We benutten de bottom-up informatie uit ons lichaam. (Lees in deze blog hier meer over).

Een tweede wezenlijke element in mindfulness-onderwijs is het leren gebruiken, trainen en ontwikkelen van een meta-bewustzijn, dat alle lagen van ons bewustzijn in kaart brengt. Dit is het werk van de prefrontale cortex, die het vermogen heeft top-down bij te sturen (wil je meer weten over top-down en bottom-up aansturing in ons brein? Lees dan hier verder).  Dit overzichtsbewustzijn observeert de onderlinge relatie van lichaam, gevoel, gedachten en gedrag. Bovendien heeft dit metabewustzijn het vermogen automatische gewoontepatronen te onderscheiden van bewuste keuzes, om vervolgens tot een gewenste respons te komen. We gebruiken hier ons talent tot overzicht om aandachtsprocessen in kaart te brengen, te begrijpen en bij te sturen. Zonder daarbij door de details van de data, die het brein ons levert in de war te raken. We raken geoefend in het waarnemen vanuit overzicht.

Het derde wezenlijk kenmerk van mindfulness-onderwijs is dat we leren ons toe te wenden naar dat wat ongemakkelijk, moeilijk of pijnlijk is. Het moeilijke benaderen, is geen gemakkelijke opgave. We komen lijfgevoelens tegen die overweldigend lijken, we ervaren weerstand, onrust, irritatie of afkeer en onze criticus wordt actief in de vorm van oordelen en meningen. Maar in een bedding van veiligheid en vriendelijkheid blijkt de kunst van niet-vermijden juist voordelen te brengen. We leren nieuwe manieren om onze stress op te vangen. We raken niet langer gestrest door onze stress. Veerkracht en innerlijke balans nemen toe.

Als we de kunst van het benaderen-in-plaats-van-vermijden willen beoefenen is het wél noodzakelijk om dit in een bedding te doen van vriendelijkheid, respect en zelfcompassie. Ook dat is een wezenlijk kenmerk van mindfulness-onderwijs. We leren een vriendelijke, respectvolle en milde respons uit te nodigen en toe te passen. Onze prefrontale cortex (met name de linker PFC)  blijkt in volume toe te nemen als we dit regelmatig trainen. (Davidson, Richard J.; Begley, Sharon  2012. The Emotional Life of Your Brain)

Mindfulness-onderwijs kan alleen effect hebben als onze deelnemers dagelijks met de bovengenoemde ingrediënten oefenen. De meest gebruikelijke vorm is daarbij meditatie. Maar ook meditatieve lichaamsoefeningen, informele oefeningen of mindfulle communicatie-oefeningen, die dagelijks herhaald worden, kunnen deze functie vervullen. Ons bewustzijn kan nu eenmaal alleen veranderen als we dagelijks oefenen. Ons brein heeft (veel) herhaling nodig, om blijvend andere patronen te ontwikkelen.

Ten slotte hoort bij een op mindfulness gebaseerde training ook aandacht voor ons dagelijkse functioneren. We worden uitgenodigd alternatief gedrag in het dagelijkse leven te ontwikkelen. En ook hier weer: dagelijks oefenen met alternatief gedrag is een absolute ‘must’. Door dagelijks te trainen boeken we maximaal resultaat en vormen we nieuwe gedragspatronen van blijvende veranderingen.

In al deze mindfulle leerprocessen zit een natuurlijke volgorde. Een volgorde die precies de opbouw van onze hersenen volgt (en trouwens ook precies de volgorde van de Satipatthana Soetra, waarin de boeddhistische meditatiepraktijk wordt geleerd). Een training op basis van mindfulness start bij lichaams- en adembewustzijn, om zich pas daarna bezig te houden met emotieregulatie, anders omgaan met gedachten en gedragsregulatie. Als deze volgorde aan wordt gehouden, dan kun je volgens ons spreken van mindfulness-onderwijs.

In een op mindfulness gebaseerde training hoort ook een bepaalde stijl van communicatie. De trainer belichaamt de boven beschreven principes en brengt in praktijk wat die doorgeeft aan anderen. Door haar eigen doorleefde open, vriendelijke en niet-oordelende houding faciliteert zij met typische enquiry-vragen het open, respectvolle en niet-oordelende onderzoek bij de deelnemers. Ze moedigt op deze manier de cursist of student aan de boven genoemde aspecten te begrijpen, toe te passen en te integreren in haar of zijn eigen leerproces.

Tenslotte horen bij het mindfulness-onderwijs ook westerse educatie-tools. Daarbij gaat het erom educatie-tools te ontwikkelen die aansluiten bij westerse onderwijs-knowhow passend bij het referentiekader van onze doelgroep en de bereidheid via wetenschappelijk onderzoek het op mindfulness gebaseerde programma  te onderbouwen.