Je bekijkt nu In ons lichaam wonen

In ons lichaam wonen

Blog 10 in de serie Trauma-sensitieve mindfulness

Een training in mindfulness start met aandacht voor het lichaam. We leren onze aandacht te richten, en we leren in contact te komen met sensaties en gevoelens. We worden uitgenodigd onze neiging hierover te denken of dit te beoordelen na te laten, zodat we wakker worden voor de feitelijke existentie van ons belichaamd bestaan.
Dit is een training die vele mensen de ogen opent voor een alternatief als we sterk geïdentificeerd zijn met ons denken. Het is ronduit een zegen voor velen: eenvoudig om toe te passen en efficiënt bij het veranderen van onze gewoonte in ons denken te leven.

Het onveilige lichaam

Vanuit trauma-sensitieve mindfulness is er echter een bezwaar: bij trauma is het lichaam zelf een plaats, waar we overweldigende gevoelens tegenkomen. Deze lichaamssensaties worden dikwijls als zo bedreigend ervaren dat de enige ‘gezonde’ reactie is ze te vermijden. We nemen niet langer meer waar dat er gebieden van spanningen, verkramping of verdoving in het lichaam zijn. Zolang we negatieve lichaamsgevoelens niet kunnen integreren is vermijding een logische beschermende reactie. Ons autonome zenuwstelsel ‘kiest’ onbewust voor vermijding, verdoving of ontkenning zolang we niet in staat zijn onszelf hierin op te vangen.

Wat kunnen we als trauma-geïnformeerde begeleider doen, als we toch weer toegang willen krijgen tot lichaamsbewustzijn?

De oer-hulpbron ontdekken

Vanuit trauma-sensitieve mindfulness weten we dat we het onveilige alleen kunnen aanvliegen als we grond hebben die veilig voelt. We hebben hulpbronnen nodig, een veilige verankering. Het wonderlijke is dat een van onze basale hulpbronnen ín en via het lichaam te vinden is. Het is mogelijk een trauma-sensitieve bodyscan te doen, die veilig is, zelfs als we de neiging hebben ons lichaamsbewustzijn te vermijden. Hiervoor moeten we wel een krachtige veiligheidsanker hebben. En dat is ons fundamentele bewustzijn. In de boeddhistische psychologie wordt gesproken van onze oorspronkelijke natuur, die van nature heel en gezond is. Een heelheid en gezondheid die zo’n diepte heeft dat die niet door trauma aangetast kan worden. Onze oorspronkelijke natuur is de basis van ons bestaan. Het is mooi dat hier het woord ‘natuur’ in voorkomt. Het duidt erop dat het niet een concept is maar iets dat natuurlijk is, belichaamd is.

Onze oorspronkelijke natuur

Dit fundamentele bewustzijn reikt dieper dan de lichamelijke, emotionele en conceptuele dimensie van ons bestaan. Het is heel en ruim, stil en betrouwbaar, niet bepaald of vertekend door psychische afweermechanismen, lichamelijke ongemakken of emotionele disbalans. We ontdekken dat onder en achter alle fysieke gevoelens en fijnstoffelijke waarnemingen nog een diepere grond is van een stille aanwezigheid. Een ruimte van stilte waarin we direct ervaren dat onze diepste grond heel is. Dit is misschien moeilijk om conceptueel te begrijpen. Maar het is niet moeilijk om het te ervaren. Een kind kan het begrijpen. Nu wij volwassenen nog!

“Als je een kind vraagt om z’n hand op een stille plek te leggen, dan doet het kind dit zonder aarzeling.”

Linda Schipper

Opleider en trainer in mindfulness

Vier gebieden van aanwezigheid

Bij trauma-sensitieve mindfulness openen we het bewustzijn van onze oorspronkelijke natuur door vier gebieden van aanwezigheid te verkennen:

  • We richten ons eerst op aanwezigheid van ons fysieke lijf. We merken op of er spanning is, ontspanning of afwezigheid. Daarbij communiceren we als trauma-geïnformeerde begeleider begrip en respect voor de delen in het lichaam die afwezig zijn, verdoofd of ongemakkelijk.
  • Vervolgens richten we ons op de aanwezigheid van fijnstoffelijke ervaringen in het lichaam zoals stroming, tinteling, of het gevoel dat onze adem in en door ons lichaam heen kan stromen. Er is altijd wel iets dat verandert of meandert, hoeveel delen in ons lijf ook stijf, verkrampt, ongemakkelijk of onbeweeglijk zijn.
  • Als derde nodigen we ons uit de aanwezigheid van ruimte op te merken in het lichaam. We nodigen ons uit deze ruimte binnen te treden. Een ruimte waarin we een stilte ervaren, die niet verstoord kan worden door spanningen of ongemakken, en zelfs niet door de beweging van de adem. Een stille ruimte die we veilig kunnen bewonen, want we zíj́n deze ruimte, we zíj́n deze stilte. Dit is onze oorspronkelijke natuur.
  • Als laatste merken we de aanwezigheid van ruimte op voorbij ons lichaam. We nemen waar dat de ruimte die we in ons lichaam beleven dezelfde ruimte is die zich voortzet buiten ons lichaam. We merken op dat we veilig in de ruimte van ons lichaam kunnen wonen terwijl dezelfde ruimte zich ongehinderd voortzet buiten ons.
 

Bewust zijn van je lichaam versus bewonen van je lichaam

Hier een kleine oefening om het verschil te leren voelen tussen bewust zijn van je lichaam en het bewonen van je lichaam. (Bron: Judith Blackstone)

  • Laat je handen op je benen rusten, de handpalmen naar beneden
  • Neem nu de tijd om bewust te worden van je handen. Misschien merk je op dat je handen rustig zijn of juist gespannen. Misschien valt het je op dat je handen warm zijn, koel of koud. Dit is bewust zijn van je handen
  • Neem nu de stap om het binnenste van je handen te betreden. Wees aanwezig in de innerlijke ruimte van je handen. Sta jezelf toe te voelen dat jij de innerlijke ruimte in je handen bént. Het is deel van wie jij bent. Dit is je handen bewonen.

En nu de diepte in:

Oefening: Thuis komen in ons lichaam

In deze meditatie gaan we de drie dimensies van ons bewustzijn onderzoeken. De eerste is onze fysieke dimensie, de tweede is een subtiel bewustzijn van onze lichaamsenergie en de de derde is ons fundamenteel bewustzijn. Een bewustzijn dat er is voorbij structuur en energie.
Deze drie dimensies noemen we in deze meditatie structuur, energie en ruimte. Structuur, energie en ruimte zijn geen concepten. Het zijn directe waarnemingen. Laat je in deze meditatie meenemen om dit zelf te ervaren.

Zorg ervoor dat je gemakkelijk zit. Voel dat de ondergrond je draagt en dat je adem vanzelf komt en gaat. Je hoeft hiervoor niets te doen.

Maak nu contact het midden van je lichaam. Het centrum van je lichaam dat ongeveer samenvalt met je ruggengraat.

Merk op dat je hier aanwezig bent, hoe het midden van je lichaam zich ook voordoet. Voel hoe je lichaam vanzelf weet hoe het evenwicht kan houden terwijl je zit of staat. Je lichaam weet trefzeker wat je midden en je middenlijn is.

Richt je nu vanuit je middenlijn op de fysieke aanwezigheid van heel je lijf. Dit is onze eerste dimensie van bewustzijn: de fysieke. Het is de materiële structuur die ons lichaam vormt.

We voelen zwaarte in ons lichaam, .…. we voelen dat we in staat zijn rechtop  te zitten… we nemen warmte en koelte waar. We nemen de ritmische beweging van de adem waar waardoor onze borstkas uitzet en krimpt, uitzet en krimpt…

We kunnen een koele of warme ademstroom bij onze neusvleugels waarnemen.  We nemen wellicht gespannen gebieden en ook ontspannen gebieden waar.

Hoe is het om zo stil te staan bij je fysieke lichaam? Het verschil in zachte delen zoals onze huid en harde delen zoals de botten of de schedel? Het verschil in lengte of gewicht bij armen en benen? De structuur die je kan waarnemen in het skelet? Het kloppen van je hart? Of het knipperen van je oogleden?

De tweede dimensie die we vanuit onze middenlijn kunnen leren opmerken en verkennen is wat subtieler. Naast onze fysieke ervaringen zijn er nog andere sensaties zoals b.v. een stroming, een tinteling of prikkeling. Of een gevoel dat het lichaamsgevoel zich uitbreidt of wijder wordt, wijder dan dit voor je fysieke lichaam mogelijk is, of misschien juist kleiner wordt dan je fysieke lichaam.

We kunnen ook visualiseren dat er een ademstroom door ons lichaam gaat en dat we dan merken dat er werkelijk iets te voelen valt. Misschien een heel verfijnde ademstroom die door onze ledematen stroomt? Fysiek is dit niet mogelijk, maar energetisch wel. Wat ontdek jij?

Soms zien we ook beelden of kleuren. Misschien een hele waaier van prachtig tot saai en alles ertussen in.

Wat komt er bij jou op in dit moment? Welke energieën merk jij op?
Is er iets ruim of klein?
Zwaar of licht?
Stromend of droog?
Luchtig of duf?
Kleurrijk of grijs?
Hoe is het om al die fijne gewaarwordingen vanuit je middenlijn te beleven?

Achter onze waarnemingen van energie wacht op ons nog een subtielere derde dimensie. Ook die kunnen we vanuit onze middenlijn leren waarnemen en verkennen. Een dimensie van stille aanwezigheid. Een lichaamsruimte die stil is en onverstoorbaar zichzelf. Een ruimte die zo stil is dat ze door onze fysieke en subtiele gewaarwordingen niet verstoord of veranderd wordt. Een stilte die zelfs de fijnste ademstroom toelaat en toch zichzelf blijft.
Een gevoel dat ik ten diepste ruimte ben. Ruimte, waarbinnen van alles plaats vindt maar de ruimte zelf wordt niet verstoord.

Misschien kun je zelf in de minieme en dunne laag van je huid ruimte gewaarworden? Zou hier ook een stille ruimte kunnen zijn?

Ook voorbij onze huidgrens is er ruimte. Heel natuurlijk zet de ruimte zich voort, voorbij de huidgrens. Ons lichaam is een ruimte in ruimte.

Hoe is het om vanuit je middenlijn te voelen dat er ruimte is in het lijf, in de huidgrens en voorbij je huidgrens?

Ons lichaam is verankerd in ons midden. Het is het midden van onze sensitieve ruimte omgeven door sensitieve ruimte.

Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Ga dan naar ‘categorieën’ (rechts naast deze blog) en zoek op ‘Trauma-sensitieve mindfulness’

Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent aan de de Academie voor Open Bewustzijn.

De Academie verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.