Wanneer en hoe ervaren we flow?
En hoe en wanneer raakt onze flow geblokkeerd?

Ik wil je graag kennis laten maken met een fenomeen dat ik de ‘Rivier van gemak’ noem. Dit fenomeen is onderdeel van een model dat zowel onze vrije als onze gestreste levensenergie in beeld brengt en beschrijft. Daarbij ontdekken we dat gestreste levensenergie twee verschijningsvormen heeft: een warme en een koude. Bij trauma-geïnformeerde mindfulness wordt de ‘River van Gemak’ – de stroom van zich vrij bewegende levensenergie die tussen de gestreste gebieden ligt –  ‘het Tolerantievenster’ genoemd. Tussen de ‘Rivier van gemak’ en deze gebieden van stress bevinden zich denkbeeldige oevers, die ons waarschuwingssignalen en regulatiemogelijkheden bieden voor het geval we uit het tolerantievenster dreigen te vallen.

Een brede rivier van gemak – een breed tolerantievenster – wil zeggen dat we veel veerkracht hebben: we kunnen onze dagelijkse uitdagingen aan maar we kunnen ook goed ontspannen als de uitdagingen eenmaal achter de rug zijn. Een smal tolerantie-venster geeft aan dat we gauw overweldigd worden door ons dagelijkse uitdagingen. Een smal tolerantievenster zegt ook dat we minder in staat zijn te ontspannen, zelfs als we niets meer te doen hebben en zouden kunnen rusten.

Dit laatste is een conditie die we tegenwoordig bij veel mensen tegenkomen.

Hoe komt dat zo?

De veerkracht van een mens wordt gevormd vanaf dag één. Afhankelijk van de sociale resonantie in onze omgeving leren we geleidelijk aan veerkracht te ontwikkelen via de uitdagingen van ons dagelijkse leven. We leren hierbij binnen het ritme van opladen en ontladen. We leren gaspedaal en rempedaal te gebruiken. Ons leerproces omvat dus niet alleen het vermogen om met spanning vaardig om te gaan maar ook ons vermogen om met ontspanning op ons gemak te zijn. We leren – in gunstige omstandigheden – dat we veilig zijn als we levenslustig zijn – moedig, risicobereid en robuust – en we leren ook dat het veilig is is als we gevoelig, kwetsbaar en zacht zijn.

Maar als onze ouders moeite hebben met hun eigen gas- en rempedaal dan kunnen we het niet van hun leren. Als onze sociale omgeving ons geen voorbeeld geeft hoe we met ‘hete’ energie moeten omgaan, als we niet gewaardeerd worden in onze levendigheid en creativiteit, dan leren we onze ‘hete’ energie niet te besturen. We vliegen gauw uit de bocht, voelen ons makkelijk geïrriteerd, gefrustreerd of boos. We hebben een kort lontje.  In de interpersoonlijke neurobiologie wordt dan gesproken van de disregulatie van de sympathicus. In het ergste geval, wanneer onze hete energie overgaat in blinde woede of razernij  wordt er van hyperarousal gesproken. We zijn een vulkaan, onbestuurbaar voor ons zelf en onbereikbaar voor anderen.

Maar we kunnen ook switchen naar de koude stress: we worden bang voor onze vurige energie en leren hete energie te verstoppen en te dimmen. Als onze sociale omgeving zachtheid, gemak en kwetsbaarheid wantrouwt, als we horen dat we niet flauw moeten doen, of belachelijk worden gemaakt als we onze gevoeligheid tonen dan dimmen wij ons natuurlijke vermogen om in vertrouwen te ontspannen. We belanden zo in het gebied van de ‘koude’ stress. De milde vorm hiervan kan zich uiten in moeheid, zin om terug te trekken, niets meer op kunnen nemen, onhelderheid, letterlijk het koud hebben. We hebben in de eerste fase nog enig vermogen om deze toestand bewust op te merken en voor onszelf te zorgen. In de interpersoonlijke neurobiologie wordt dan gesproken van  een disregulatie van de parasympathicus. Maar als we werkelijk gevangen raken in de koude stress dan voelen we ons levenloos, gevoelloos, bevroren of afwezig. In de interpersoonlijke neurobiologie wordt dan gesproken van hypoarousal. We zijn niet meer bereikbaar – niet voor onszelf en niet voor anderen. We leven als een ijsberg.

Zo kan er een smal tolerantievenster ontstaan, waarbij we zowel moeite hebben met levendigheid als met kalmte en ontspanning. Onze rivier van gemak wordt smaller. We vermijden de ‘oevers’ waar het ‘te heet’ is of ‘te koud’.

Als trauma-sensitieve begeleider of trainer weten we dat we alleen vanuit veiligheid het ‘onveilige’ kunnen leren reguleren. We weten dat we eerst basisveiligheid moeten opzoeken willen we mindful de rivier van onze levensenergie onderzoeken. We weten bovendien dat we kleine en behoedzame stappen moeten aanbieden willen we mensen begeleiden naar het durven beleven van volle levensenergie. Een levensenergie die zowel in de vorm van levendigheid als in de vorm van gevoeligheid en sensitiviteit mag verschijnen – het beleven van een bredere rivier van gemak.

De volgende oefening helpt je om het thema op een veilige manier te openen.

Voor alle mindfulness-trainers: Het is een geschikte oefening die past bij les 7 van een MBCT of MBSR training.

Hier alvast een grafisch overzicht passend bij de volgende oefening.