Je bekijkt nu Wat is neuro-sensitieve mindfulness?

Wat is neuro-sensitieve mindfulness?

Neuro-sensitieve mindfulness bestaat uit twee delen:
👉 Kennis over het brein en het autonome zenuwstelsel
👉 Mindful bewustzijnsonderzoek op basis van deze kennis

De gift van mindfulness

Laten we eerst kijken wat mindfulness ons schenkt. Door mindfulness ontwikkelen we het vermogen bewustzijnsprocessen waar te nemen. Mindfulness helpt de verbanden te zien tussen lichaam, gevoel, gedachten en gedrag. Het is een bewustzijnstraining die ons uiteindelijk helpt onze automatische reacties te zien om van hieruit andere keuzes mogelijk te maken. We leren ons bewustzijn aan te sturen door helder te zien wat we moeten accepteren en helder te zien wanneer wij creatief en scheppend kunnen reageren.

De gift van neurowetenschappelijk kennis

Als we kennis over ons autonome zenuwstelsel (AZS) en ons brein meenemen in dit bewustzijnsonderzoek, leren we mindfulness neuro-sensitief in te zetten. We combineren mindfulness met neuroeducatie. Wat is hiervan de meerwaarde?
Vanuit neuroeducatie kunnen we onze bewustzijnsprocessen beter begrijpen. We zijn hierdoor beter geïnformeerde bewustzijnsonderzoekers. Maar daarnaast leren we ook ons bewustzijn te verdiepen en te verfijnen. Met name op het gebied van onze lichamelijk en energetische waarnemingen.

In samenwerking met mindfulness ontwikkelen we het vermogen bewust samen te werken met de ongelooflijk gedifferentieerde intelligentie van onze automatische lichaamsprocessen.

Het ritme van regulatie

De grootste meerwaarde van neuro-sensitief bewustzijnsonderzoek is gedetailleerde kennis over ons autonome zenuwstelsel. Het AZS is de basis van onze instinctieve intelligentie. Het zorgt ervoor dat we instinctief – dat wil zeggen onbewust – weten wat ons helpt en wat ons schaadt. Wat veilig is en wat onveilig is. Onze lichaamsintelligentie weet vanzelf hoe we ons het beste kunnen reguleren.

We leren dat ons AZS hierbij ritmisch functioneert.  Het heeft hiervoor twee stelsels ter beschikking: het sympathische zenuwstelsel dat ons verzorgt met levendigheid en uitreikende energie en het parasympathische zenuwstelsel dat ons helpt om te vertragen, te verteren en te herstellen. We leren ook dat het parasympathische zenuwstelsel een ‘grove’ remfunctie heeft, gefaciliteerd door de dorsale vagus, en dat het daarnaast een hoog verfijnde rem heeft ontwikkeld, de ventrale vagus. Deze verfijnde rem heeft zich bij alle zoogdieren ontwikkeld en maakt het mogelijk goed afgestemd te zijn in groepen en relaties. De ventrale vagus is bij ons mensen het meest verfijnd en helpt ons nauwkeurig af te stemmen op onze sociale omgeving. De ventrale vagus wordt daarom ook het sociale zenuwstelsel of het sociale betrokkenheid systeem genoemd.

Neuroceptie

Educatie over de werking van ons AZS laat ook ons kennis maken met interoceptie, exteroceptie en neuroceptie. Alle drie zijn dit verfijnde instinctieve perceptie-systemen die lichaamsprocessen, invloeden van buiten én signalen van veiligheid en gevaar registreren.

Dat klink allemaal supertechnisch, maar als we eenmaal begrijpen hoe het functioneert, dan begrijpen we ons dagelijkse gedrag, onze dagelijkse stress en onze dagelijkse momenten van veerkracht en levensgemak. We leren bewust waar te nemen hoe ons lichaamsbewustzijn instinctief functioneert. Zowel bij stress alsook bij gemak en welzijn. Hierdoor openen zich mogelijkheden ons instinctief lichaamsbewustzijn aan te sturen zodat we stress goed kunnen verwerken en rust en herstel kunnen ondersteunen. We worden bedreven in het scheppen van condities voor levendigheid en levenszin én voor momenten van rust en herstel. We ontwikkelen veerkracht.

Door neuro-sensitieve mindfulness leren we bewust te worden, bevriend te raken en samen ten werken met de instinctieve intelligentie van ons lichaam.

De onderliggende dynamiek

Dat houdt o.a. in dat we meer zicht krijgen op de onderliggende dynamiek van onze emoties en onze gedachten. We raken minder verstrikt in verklaringen en beoordelingen en hebben rechtstreeks toegang tot de achterliggende dynamiek die niet psychologisch is maar fysiologisch. Detecteert ons AZS dat we veilig zijn en onze omgeving ondersteunend? Dan zijn onze emoties ook rustig en onze gedachtewereld open en objectief. Detecteert ons AZS gevaar? Dan geeft dit onmiddellijk af op onze emoties en op de sfeer van onze gedachten, die defensief of oordelend worden.

In verbinding – uit verbinding

Ten slotte leert ons het AZS dat we geen eilanden zijn maar diep relationele wezens. Ons AZS is een relatiezintuig. Als we ons in verbinding voelen ervaren we veiligheid, als we ons uit verbinding voelen ervaren we onveiligheid. We leren de drie veilige en de drie onveilig staten kennen die het ritme van onze regulatie van moment tot moment bepalen.
Door mindfulness hebben we een prachtig werktuig om dit bij onszelf te exploreren, de automatisch reacties steeds gemakkelijker op te merken én bij te sturen naar veiligheid en verbinding.

In de volgende oefening kun je dit zelf ontdekken:

Praktische verkenning van het autonome zenuwstelsel

In deze oefening roepen we herinneringen op en onderzoeken hoe ons autonome zenuwstelsel hierop reageert. Door dit met mindful bewustzijn gewaar te zijn, trainen we ons vermogen om de instinctieve energie achter emoties en gedachten bewust waar te nemen. Als we in staat zijn onze instinctieve reacties waar te nemen, te respecteren en te waarderen dan leren we bewust samen te werken met de informatie die het lichaam ons wil geven. We worden heel, we worden meer eens met onszelf.

 

Je ziet hieronder zes beelden die overeenkomen met de zes staten die ons autonome zenuwstelsel kent: drie in de veilige modus, en drie in de onveilige modus. Oftewel: drie, waarbij we verbondenheid voelen met het leven en met anderen, en drie waar we strijd en afgescheidenheid voelen.

Hier de eerste:

Dorsale vagus in de veilige modus

Samen in diepe rust
Zelfs als we slapen in ons eentje,
is er in de diepte verbinding en geborgenheid

Ga een herinnering oproepen waarin jij voelde dat je  diep ontspannen kon rusten en herstellen. Dat kan heerlijk alleen in je bed zijn, maar ook heerlijk samen op de bank. Of, zoals deze foto laat zien: in een diep stil samenzijn.

Hoe reageert je autonome zenuwstelsel op deze herinnering? Neem hier de tijd voor en schrijf het eventueel op.

 

Sympathicus in de veilige modus

Dansen, spelen, het bruisende leven, uitdagingen aangaan

Herinner je een moment dat je uitbundig en energiek was. Misschien bij een wedstrijd, of bij het leveren van een prestatie. Misschien een moment van plagen en humor, van uitdagen en uitdagingen aangaan.
Wat gebeurt er in jouw autonome zenuwstelsel, als je deze herinnering oproept? Hoe reageert je lijf? Je adem? Je gevoel van ruimte?
Schrijf eventueel op wat je waarneemt.

 

Ventrale vagus in de veilige modus

Een dans van geven en nemen
Ik voel dat jij me voelt
Ik zie dat jij me ziet
Ik voel resonantie
Soms uitdagend, soms rustig, maar altijd in verbinding

Herinner je een moment dat je met een vriend samen was. Een moment waarin er vanzelfsprekend begrip was, elkaar aanvoelen en aanvullen. Of op je werk, een moment van samenwerking waarin ieder tot zijn recht kwam. Of een moment in een groep, waarin iedereen een plek had en er verschillen mochten zijn.
Hoe reageert je autonome zenuwstelsel op zo’n  herinnering? Misschien dat er juist herinneringen optreden, die het tegendeel zijn van zo’n ervaring. Dat is niet iets fouts. Merk het op, het hoeft niet weg. En kijk dan opnieuw hoe je lichaam reageert als je een fijn samenzijn herinnert.

 

Ventrale vagus in de onveilige modus

Alert worden
Waarschuwen
Grenzen stellen
Ongemak communiceren

Herinner je nu een moment waarin het in de communicatie stroef liep. Een moment van misverstand, misschien onbegrip. Of een moment waarbij je en onprettige boodschap moest brengen of moest ontvangen.
Hoe reageert je autonome zenuwstelsel op deze herinnering? Hoe reageert je lijf? En waar voel je dit? Hier is het extra belangrijk om niet naar denken of emoties te gaan. Merk alleen op wat er in je lijf gebeurt n.a.v. deze stressvolle herinnering.

Schrijf eventueel op wat je hierbij opvalt.

Mocht deze herinnering voor jou pittig zijn, keer dan terug naar een van de eerste drie herinneringen en voel opnieuw hoe dat is in je lijf. Je verankert je autonome zenuwstelsel hierdoor opnieuw in veiligheid.
Als je nog een uitdaging aan wilt gaan, onderzoek dan verder. Zo niet, stop hier met de oefening. Wat heb jij tot nu toe over jouw autonome zenuwstelsel ervaren? Wat valt je op?

 

Sympathicus in de onveilige modus

Boos en geïrriteerd worden
Afstand voelen
Verontwaardiging.
Vechten voor je gelijk

 

Denk nu eens aan een persoon die jij moeilijk vindt en waarbij jij je boos of geïrriteerd voelde.

Let op: ook hier is de verleiding groot om over deze persoon na te denken. Ga in plaats daarvan met je aandacht naar je lichaam. Hoe reageert je autonome zenuwstelsel op de herinnering van de ‘moeilijke persoon’? Voel je niet verantwoordelijk voor de reactie. Die komt vanzelf en automatisch op. Waar je wel een keuze hebt is hoe je hiermee omgaat. Kun je open blijven exploreren? Kun je bij het voelen van je lijf blijven? Wat neem je dan waar? Schrijf eventueel op wat je hierbij waarneemt.

Ook hier weer kun je besluiten om je onderzoek af te ronden. Eindig dan altijd met een van de herinneringen van de eerste drie staten en hoe dat in je lijf voelde. Gun jezelf de tijd om hiervan bewust te worden. Wat neem je dan waar?

Als je nog een uitdagende herinnering wilt onderzoeken, ga dan verder:

 

Dorsale vagus in de onveilige modus

Onmacht
Terugtrekken,
Stilvallen
Totaal contactverlies

Herinner je nu een moment waarbij je je aan je lot overgelaten voelde. Een moment waarin je geen hulp of contact meer ervoer. Misschien zelfs een moment van wanhoop. Welk beeld komt er dan op? Hoe reageert je lijf op dit beeld of de herinnering? Let op: het kan zijn dat je ‘niets’ voelt. Ook dat is waardevolle informatie. Niet-voelen is een van de beschermingsreacties van ons AZS bij een ervaring die teveel was. Blijf hier heel kort bij stilstaan, zodat je weer weet hoe dat voelde. Keer terug naar een van de veilige herinneringen en gun je de tijd om hier uit te rusten. Het kan een tijdje duren, voordat je de de veilige gewaarwordingen weer kunt voelen.

 

Deze oefening helpt je om in het dagelijkse leven de verschillende staten van het autonome zenuwstelsel te leren herkennen. De oefening helpt je om minder verstrikt te raken in denken en emoties, en meer helderheid te ontwikkelen of een ervaring veilig is of onveilig. Door mindful hierbij stil te staan ontwikkelen we overzicht. Door ons uit te nodigen steeds weer naar veiligheid terug te navigeren, ontwikkelen we veerkracht.

Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent van de Academie voor Open Bewustzijn. De Academie voor Open Bewustzijn verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.