Grensverwarring en ruimteverwarring
Blog 11 In De Serie Trauma-Sensitieve Mindfulness
Een van de gevolgen van trauma is dat we niet meer weten waar onze grens is en waar de grens is van de ander. Net zoals we verward zijn over verleden, heden en toekomst, zo zijn we ook in de war over ruimte. We zijn in de war over onze eigen innerlijke lichaamsruimte en we zijn in de war over onze relatie met de wereld, met de ander, met de relationele ruimte.
Laat me uitleggen wat hiervan de achtergrond is.
Mijn En Dijn
Een baby leert zich te oriënteren via de verzorgende ouders. Als de ouder de behoeften van de baby goed kan lezen en er afgestemd op reageert, dan leert het kind zijn lichaam volledig te ‘bewonen’. Het leert hierdoor ook waar het lichaam ophoudt, waar een grens is, waar ruimte buiten het lichaam begint en waar de ruimte van anderen begint. In een bedding van liefdevol leren ontstaat er dan mettertijd een gezond gevoel van ‘mijn’ en ‘dijn’. We ontwikkelen een trefzeker gevoel over de eigen lichaamsruimte en we ontwikkelen zekerheid over onze lichaamsgrens.
Veilige Hechting – Veilige Ruimte
En omdat we dit allemaal leren dankzij de liefhebbende relaties om ons heen ontwikkelen we ook vertrouwen dat we de ander in zijn ‘anders-zijn’ kunnen ontmoeten, zonder dat we hierdoor in onze eigenheid worden aangetast. Dat heet veilige hechting. Een veilige hechting zorgt daarom voor rust, zekerheid en gemak in je eigen lichaamsruimte. Een veilige hechting zorgt daarom voor rust, veiligheid en gemak in de relationele ruimte. Er is geen grensverwarring en er is ook geen grensoverschrijding. Niet van mezelf en niet van de ander.
Terugtrekken In De Burcht
Als de ouder onafgestemd, overbezorgd, agressief of afwezig is dan zijn er in onze prille ontwikkeling twee mogelijkheden:
We maken een pantser en voelen niet meer wat van buitenaf op ons afkomt. We worden vroeg onafhankelijk, lossen het liefst alles zelf op en hebben vaak geen of weinig voeling wat ons gedrag bij anderen teweegbrengt. Een effectieve en intelligente oplossing als je als kind niets te kiezen hebt en afhankelijk bent van een onbekwame ouder. We leren gevoelloos te worden voor wat ons schaadt en trekken ons in onszelf terug. We ‘kiezen’ ervoor om het contact met de ander op te gegeven en trekken ons terug in onze burcht.
Onszelf Opgeven
De tweede mogelijkheid is, dat we het contact met onszelf opgeven. We snijden ons af van onze eigen behoeften en verlangens. Onze hele aandacht houdt zich obsessief bezig met wat de ander van ons nodig heeft, verwacht of wil. We zijn met ons naar veiligheid scannende bewustzijn constant buiten onszelf. Ook dit is een intelligente, logische oplossing zolang we als kind afhankelijk zijn van een onbekwame, onberekenbare en vaak zelf getraumatiseerde ouder. We ‘kiezen’ in dit geval om het contact met onszelf op te geven.
De overeenkomst tussen beide reacties is dat ons instrument om ons ruimtelijk te oriënteren grondig verstoord is. Onze innerlijke waarnemingsruimte is afgesloten of afwezig. Onze relationele, naar buiten georiënteerde waarnemingsruimte is overdreven onafhankelijk of overdreven afhankelijk.
Ons Bevrijden Van Ruimteverwarring
Later in het leven – als we meer onafhankelijk zijn van onze familie van herkomst – hebben we meer mogelijkheden ons hieraan te ontworstelen. Het is dan wel belangrijk dat we hulpbronnen gaan aanboren die ons in contact brengen met een betrouwbare ervaring van veilige ruimte en veilige grens. Veilige relaties zijn hierbij cruciaal. Een langdurige veilige relatie kan zo’n ruimte bieden en ons helpen langzaamaan weer naar gezondheid toe te groeien.
Maar als volwassene kunnen we natuurlijk ook zelf stappen zetten om de ervaring van veilige ruimte en veilige grens in onszelf tot leven te brengen. Want hoe sterk de impact ook is door een onveilige hechtingsgeschiedenis, ons diepste wezen, onze oorspronkelijke gezondheid, blijft heel, blijft een oergrond, die ons draagt. Middels de juiste meditatietraining kunnen we hier opnieuw toegang toe krijgen.
Oefening 1
Eerste Stap: Veilige lichaamsruimte ontdekken
Richt je aandacht op je borst. Word je bewust van je borstkas. Ga met je aandacht je hartstreek binnen. Alsof je in de ruimte van het hart kunt wonen. Merk op dat de ruimte blijft bestaan, en niet verstoord wordt, zelfs niet door de zachte beweging of stroming van je adem. Wees in de ruimte van je hartstreek. Voel dat jij deze ruimte bent.
Merk nu op dat er ook een huidgrens is. Word je bewust van de huidgrens, hoe je die ook ervaart. Stel je voor dat je huid ook ruimte is en dat je je in deze ruimte kunt nestelen. Alsof je een vacht hebt, die je verwarmd en omhult.
Merk nu op dat er ook ruimte is buiten je lichaam, voorbij je ‘vacht’. Merk op dat de ruimte buiten je lichaam en de ruimte in je huidgrens dezelfde zich voortzettende ruimte is als de ruimte in je lichaam. Hoe is het om dit gewaar te worden?
(Als je de ruimte van je lichaam in meer detail wilt ontdekken ga dan verder met de oefening in de blog In ons lichaam wonen).
Oefening 2
Tweede stap: je middenlijn ontdekken
Ga nu met je aandacht terug naar je lichaam. Ga naar het midden van je lichaamsruimte, ongeveer daar waar je ruggengraat loopt. Merk op dat er een middenlijn door heel je lichaam loopt, net als een sierlijke en slanke boom, of als een bamboe- of rietstengel.
Hoe dun, dik, robuust of sierlijk deze lijn ook in jouw bewustzijn verschijnt, voel dat er ook hier ruimte is die je kunt bewonen.
Ga nu met je aandacht langs de middenlijn omhoog naar je hoofd. Merk op dat er ergens op de middenlijn in je hoofd een verfijnd punt is midden tussen je oren, diep in je schedel. Stel je voor dat je vanuit dit punt licht en behoedzaam kunt inademen. Stel je voor dat je bij de uitademing vanuit dit fijne punt loslaat naar de hele lichaamsruimte. Je ademstroom in dit punt is tegelijkertijd een verfijnde stroom van subtiel bewustzijn.
Zak nu met je aandacht wat naar beneden. Merk op dat er in die middenlijn ook een subtiel punt is ter hoogte van je hart. Stel je voor dat je ademimpuls vanuit dit punt ontstaat. Stel je voor dat je vanuit dit punt licht en fijntjes kunt inademen. Stel je voor dat je bij de uitademing vanuit dit subtiele punt loslaat naar de hele lichaamsruimte. Word je bewust van de hartkwaliteit in deze ademruimte, hoe die ook voor jou verschijnt. Je in- en uitademing vanuit dit punt is tegelijkertijd en verfijnde stroom van hartbewustzijn.
Ga nu met je aandacht nog dieper in je middenlijn tot je een subtiel punt vindt net onder je navel, diep in je lichaam en dicht bij je ruggengraat. Stel je voor dat je vanuit dit punt licht en behoedzaam kunt inademen. Laat je ademimpuls hier ontstaan. Word je bewust van de kwaliteit van dit punt in je buik, hoe dit ook verschijnt. Stel je voor dat je bij de uitademing vanuit dit punt loslaat naar de hele lichaamsruimte. Het voelt alsof het bewustzijn in het centrum van de bekkenruimte ademt.
Voel tegelijkertijd je hoofdcentrum, je hartcentrum en je bekkencentrum, als dat kan. Ga door terwijl je de ademimpuls tegelijkertijd vanuit alle drie de centra laat beginnen.
Merk op hoe je meer en meer in je middenlijn aanwezig bent. Wellicht voelt het alsof je je middenlijn bewoont.
Richt je nu op de ruimte rondom je middenlijn, die je lichaam vult. Maak contact met de huidgrens. De huidgrens is niet een lijn, maar bestaat uit een subtiele, smalle ruimte die onze lichaamsruimte omhuld.
Open nu je ogen. Sta toe de omgeving waar te nemen vanuit je middenlijn. Normaliter ervaren we onze omgeving vanuit de oppervlakte van ons lichaam. Door je aandacht naar de middellijn te verplaatsen ervaar je je omgeving wellicht op een nieuwe en frisse manier.
Laat je blik rusten op de vloer voor je of kijk recht naar voren. Stem af op de ruimte die zowel in je lichaam, in je huid alsook in je omgeving alomtegenwoordig is. Kijk, of je kunt voelen dat de centra je helpen de alomtegenwoordige ruimte te betreden. Je kunt van binnenuit deze punten loslaten en je meer in de alomtegenwoordige ruimte vestigen.
Toelichting Op Deze Meditatie
Als we aan lichaamsgrenzen denken dan richten we ons vaak op de buitenkant van ons lijf. We gaan met onze aandacht naar onze huidgrens. Maar een gevoel van een veilige grens ontstaat in het lichaam op een heel andere plek. Namelijk midden in onze lichaamsruimte, ongeveer daar waar onze ruggengraat loopt.
In dit verband is het interessant om te weten dat de ruggengraat in het embryo ontstaat doordat de eerste cellen zich naar binnen vouwen. Wat eerst buitengrens was bij de eerste celdeling wordt in de eerste weken van het embryo het binnenste in het lichaam. Dit zou de reden kunnen zijn waarom we onze eigen authenticiteit en individualiteit het sterkst ervaren als we in contact zijn met de middenlijn in ons lichaam.
Een Tastbare Ervaring Van Eigenheid
De middenlijn in ons lichaam is geen fantasie. Het is een energetische, tastbare ervaring. Een ervaring die ons helpt om orde te scheppen in de ruimte tussen mij en de ander. Een energetische ervaring die ons direct toegang geeft tot onze fundamentele gezondheid. Het ervaren van de middenlijn draagt bij aan een ervaring van veilige eigenheid, van onvervreemdbare authenticiteit. De middenlijn brengt ons in contact met de ervaring dat we in de aanwezigheid van anderen eigen kunnen blijven. Het meditatief verkennen van onze middenlijn draagt bij aan een ervaring van niet bedreigend, niet grensoverschrijdend contact. Een contact waarbij intimiteit als natuurlijk, onbelast en verrijkend wordt ervaren. Een hulpbron van onschatbare waarde bij trauma-sensitieve mindfulness.
Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent aan de de Academie voor Open Bewustzijn.
De Academie verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.
In januari starten we met de opleiding Trauma-sensitieve mindfulness.
Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Ga dan naar ‘categorieën’ (rechts naast deze blog) en zoek op ‘Trauma-sensitieve mindfulness’.
De meditaties in deze blog zijn geïnspireerd door het werk van Tenzin Wangyal en Judith Blackstone, twee eigentijdse en eigen-wijze spirituele leraren.
