Wat is wezenlijk bij het onderwijs op basis van mindfulness? Wanneer blijven we trouw aan het wezen van mindfulness, en wanneer raken we het kwijt? Kunnen we criteria ontwikkelen, die de meest bekende vormen zoals MBSR en MBCT omvatten maar tevens ook ruimte bieden aan andere op mindfulness gebaseerde programma’s (de MBP’s)?

In dit derde deel over schering en inslag onderzoek ik drie criteria die kenmerkend zijn voor het huidige mindfulness-onderwijs. Deze criteria zijn in mijn visie het fundament van het huidige mindfulness-onderwijs en horen tot de schering (lees de twee eerste blogs over schering en inslag De Magie van mindfulness, deel 1 en deel 2).

1. Boeddhistische psychologie

2. Wetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijke onderbouwing

3. Westerse educatie-tools

Het huidige mindfulness-onderwijs presenteert zich terecht als seculier. Toch heeft het zijn wortels in de boeddhistische psychologie. Het is dus verankerd in de oude boeddhistische beoefening van mindfulness-meditatie. Deze wordt prachtig beschreven in de vier grondslagen van aandacht: De Satipatthana soetra. De vier grondslagen van aandacht vormen de basis voor het stap voor stap leren mediteren, waarbij de onderlinge afhankelijkheid van lichaam, gevoel, denken en gedrag steeds helderder wordt waargenomen, terwijl men leert heilzame patronen van onheilzame te onderscheiden. De MBP’s in de vorm van  MBSR- en MBCT-trainingen volgen de opbouw van deze meditatie-vaardigheden. We weten niet of Jon Kabat-Zinn dit als leidraad nam, toen hij zijn mindfulnesss-training in de wereld zette. Maar je moet wel heel erg blind zijn wil je de invloed van de boeddhistische psychologie daarin niet herkennen. De overeenkomsten tussen de opbouw van de MBSR- en MBCT-trainingen en de vier gebieden van aandacht uit de Satipatthana soetra zijn evident.
Daarnaast vinden we nog andere elementen uit de boeddhistische psychologie, die wezenlijk zijn binnen het mindfulness-onderwijs. Zo worden we aangemoedigd om (zelf)compassie, vriendelijkheid en gelijkmoedigheid te ontwikkelen en te trainen. Ook de uitnodiging om identificaties te herkennen, te observeren en dieper te begrijpen als constructen van onze geest is een kernthema uit de boeddhistische psychologie.
De elementen uit de boeddhistische psychologie zijn dan misschien niet evidence-based maar wel expirience-based. De boeddhistisch psychologie wordt tenslotte al 2500 jaar doorgegeven en steeds weer opnieuw getest en goed bevonden.

De vier grondslagen of gebieden van mindfulness zijn wonderlijk congruent met de huidige kennis uit de neurowetenschappen (wil je hierover meer weten? Lees dan hier verder).

In de opleiding Mindful Coachen hebben we de wetenschappelijk onderbouwing met name gevonden in de huidige neurowetenschappen. Dit blijkt een prachtig perspectief te zijn om te onderzoeken of het mindfulness-onderwijs de toets van de wetenschap kan doorstaan. Kennis over het brein en kennis over de relatie tussen lichaam en brein maken duidelijk waarom mindfulnessonderwijs zo snel en doeltreffend veranderprocessen op gang kan brengen. Alle leerprocessen zijn namelijk bijzonder effectief als we alle lagen van ons brein-lichaam-systeem aanspreken en leren integreren. En dat precies gebeurt bij het onderwijs op basis van mindfulness. De drie lagen van ons brein – hersenstam, limbisch systeem en neocortex – worden door de training systematisch in beeld gebracht en beter met elkaar geïntegreerd. Daarbij wordt er systematisch top-down informatie gecombineerd met bottom-up informatie, wat tot gevolg heeft dat de prefrontale cortex – waar de bewuste aansturing van aandachtsprocessen plaats vindt – nauw samenwerkt met de meer instinctieve delen van het brein-lichaamssysteem van limbisch systeem en hersenstam. Ook de rechter en linker hersenhelften worden integratief aangesproken door een mix van cognitieve educatie (linker hersenhelft) met visualisaties (b.v. zitten als een berg) en poëtische informatie (b.v. het gebruik van metaforen en gedichten zoals De Herberg). De laatsten zijn het domein van de rechter hersenhelft. De neurowetenschap is bovendien duidelijk dat we breinpatronen alleen blijvend kunnen veranderen als we dagelijks oefenen en dit een aantal weken volhouden.

Het derde criterium dat we nodig hebben willen we van een op mindfulness gebaseerd onderwijsaanbod spreken, is passend onderwijs dat aansluit bij onze westerse mind-set.

Het gaat het erom, dat er educatie-tools worden aangeboden, die aansluiten bij de niet religieus georiënteerde mens, die op zoek is naar een betere zelfregulatie bij de vele en uitdagende prikkels in onze moderne maatschappij. Dit betekent drie dingen:

A: Het mindfulness-programma biedt een taal aan die herkenbaar is en aansluit aan westerse psychologische begrippen en modellen.

B: Mindfulness-onderwijs biedt een didactische opbouw aan – vormgegeven door passend lesmateriaal –  die de deelnemers helpt om stap voor stap het geleerde in praktijk te brengen, passend bij hun moderne leefstijl.

C: Een belangrijk onderwijs-gereedschap is daarbij de enquiry. Daarin wordt de deelnemers aan het programma door open en niet-sturende vragen gelegenheid gegeven hun ervaring te delen, te begrijpen en te verdiepen. De enquiry is daarnaast een middel om het relationele aspect van ons menszijn een veilige setting te geven, waarbij een begin wordt gemaakt met nieuwe vormen van veilige en heilzame communicatie op basis van mindfulness. De moderne mens heeft tenslotte niet als ideaal om uren in een grot te zitten mediteren, maar zoekt naar manieren om volop in het leven te staan en zijn volle potentie tot bloei te brengen – voor zichzelf en in relaties.

Hoe denk jij als mindfulness-trainer of mindfulness-opleider over deze drie criteria?

Wat vind je van onze stellingen?

We zijn benieuwd naar jouw antwoord!

Dit is deel 3 in de serie ‘De Magie van Mindfulness’. Lees hier het laatste en vierde deel: de toekomst van mindfulness