Wat gebeurt er als we onze open, vriendelijke en niet-oordelende aandacht richten op onze relaties? Wat ontdekken we dan? En hoe beïnvloedt open, vriendelijke en niet-oordelende aandacht onze relatie met de ander en met onszelf?

Net als bij onze individuele meditatietraining kunnen we beginnen met het opmerken van gedachtes, gevoelens en sensaties. Naast onze eigen gedachten, gevoelens en sensaties die onszelf betreffen hebben we ook gedachtes over de ander, we ervaren emoties rondom de ander en we nemen lichamelijke sensaties waar die de ander bij ons oproept. We worden uitgenodigd dit met een open geest op te merken.

Zodra er een ander mens in onze ruimte verschijnt registreert ons wij-zintuig feilloos de aanwezigheid van de ander. De fysieke basis van ons wij-zintuig is ons autonome zenuwstelsel (AZS). Het is ervoor gemaakt de sociale ruimte om ons heen af te tasten op veilige en onveilige condities. We zijn via ons autonome zenuwstelsel in staat de aanwezigheid van de ander ‘te lezen’.

Dit ‘lezen’ van de ander gebeurt op drie gebieden:

• We tasten af of de ander veilig is of onveilig (via de dorsale vagus).
• We onderzoeken of het contact ons tevreden maakt of onbevredigend is (via de sympathicus)
• We onderzoeken of we sociaal gewild, gewaardeerd en gezien worden of dat het tegendeel het geval is (via de ventrale vagus).

Denk niet dat dit bewuste processen zijn. Nee, dit gaat razendsnel en onbewust. Alleen onze instinctieve lagen van ons brein zijn hierbij betrokken. Wél kunnen we er bewust van worden. Met mindfulness kunnen we dit ook bewust exploreren. Dan doet ook onze neocortex mee aan het onderzoek zodat we meer keuzevrijheid krijgen en creatief kunnen reageren op wat er zonder ons toedoen automatisch gebeurt in ons instinctieve brein.

Wat maakt dat we veilig bij elkaar kunnen zijn bij een mindful onderzoek naar relaties? Dat is precies dezelfde basishouding die we nodig hebben bij onze individuele beoefening: een uitnodiging tot open, milde en niet oordelende aanwezigheid. We geven die aan onszelf – en nodigen ons uit de ander vanuit deze basishouding tegemoet te treden. En omdat er onherroepelijk oordelen over de ander op zullen duiken, geven we onszelf toestemming onze oordelen over de ander met mildheid en vriendelijkheid onder ogen te zien, ze als oordelen te herkennen en zo mogelijk los te laten.  Is deze basis eenmaal gelegd, dan kunnen we open en nieuwsgierig beginnen met exploreren van onze relationele dimensie. Wat is hierbij de eerste stap?

Als we een ander toelaten in onze ruimte – zonder voorwaarden, zonder plannen, zonder oordeel – en als we niet direct praten, aanraken of uitwisselen, wat blijft er dan over?

Dan ervaren we de kwaliteit van aanwezigheid. Ons vermogen om simpelweg aanwezig te zijn in de ontmoeting met de ander is een soort oercommunicatie. We leren waar te nemen dat aanwezigheid de grond is van elke relatie. Door onvoorwaardelijke aanwezigheid geven we een bedding aan communicatie waarin we ons gezien en gehoord voelen. We zijn present voor onszelf en schenken onze presentie aan de ander.

Een manier om deze wezenlijke dimensie van samenzijn – onze aanwezigheid in een gezamenlijke ruimte – helderder op te merken en samen te verkennen is het waarnemen van een gebaar.

Waarom is dat zo? Gebaren drukken iets uit van ons wezen. Met een gebaar kunnen we soms meer uitdrukken dan met woorden. Een gebaar kan iets kostbaars in ons wakker én zichtbaar maken. Gebaren geven kleur en smaak aan onze aanwezigheid. Een gebaar is taal die ook zonder woorden duidelijk tot ons spreekt. Misschien zijn onze gebaren ook uitdrukking van de dynamiek van ons wij-zintuig?

In de volgende oefening kun je deze oercommunicatie – samen met een partner –  meditatief verkennen.