We dachten lange tijd niets meer met oorlog te maken te hebben. Een geschiedenis uit lang vervlogen tijden. Maar opeens is oorlog en (ontbrekende) vrede ons dagelijkse thema geworden. We kunnen ons hierbij onmachtig voelen, boos en verward. Oude zekerheden zijn opeens verdwenen en we moeten het uithouden bij een ontwikkeling die we niet kunnen controleren. 

Vrede en oorlog

Vrede en oorlog zijn grote thema’s. Toch begint het meestal klein. Voel ik mezelf vredig? Dan zie ik de goedheid van de wereld en richt me op mogelijkheden en kansen. Voel ik mezelf gestrest? Dan zie ik onvrede om me heen, en nemen ergernis en irritatie toe. Rick Hanson, de auteur van ‘Boeddha’s Brein’ (zie de boekentips achteraan) noemt dit het groene en het rode brein. Iedere dag bewegen we ons verschillende keren van het groene brein naar het rode brein, bewust of onbewust.  Dat gebeurt vaak door interne prikkels, maar evengoed door externe prikkels. Vooral in onze sociale interacties speelt het groene en het rode brein een grote rol.

Zo kunnen we ons ongemakkelijk voelen, ons irriteren of misschien ons zelfs onveilig voelen bij anderen. We kunnen het moeilijk vinden onszelf te zijn, passen ons aan of rebelleren juist. We vinden het dan ook vaak lastig van mening te verschillen, afwijkend gedrag te tolereren of te accepteren dat de ander gewoon anders is. Dan staat ons brein op rood.

Als we ons daarentegen op ons gemak voelen, plezier hebben met elkaar, samen creatief zijn en samen spelen, elkaar begrijpen en ondersteunen, dan staat ons brein op groen. Verschillen in mening, uiterlijk en gedrag worden dan niet als bedreigend ervaren maar als een interessante uitdaging in het samenzijn. Diversiteit en anderszijn voelen niet bedreigend maar juist als kleurrijk en boeiend.

Is het mogelijk om onszelf en anderen op te vangen als gebeurtenissen ons overvallen en ons te veel worden? Is het mogelijk ons brein naar de groene modus te leiden zodat we ons veilig voelen terwijl we in contact blijven met een omgeving die belastend of zelfs bedreigend voelt? Is het mogelijk te blijven communiceren ook bij verschillen en tegenstellingen? Is het mogelijk onszelf naar een veilige en vredige staat te brengen terwijl we open blijven naar een omgeving die uit evenwicht is? 

De eerste stap is: erkennen dat we stressreacties hebben, waarin we onszelf (en anderen) tot last zijn. En dat het liefst met mildheid en zelfcompassie. De tweede stap is: zien hoe de wetmatigheden in ons brein geprogrammeerd zijn, die tot onvrede, stress en onveiligheid leiden. De derde stap is: weten hoe het vredesnetwerk in ons brein functioneert. En de vierde stap: dagelijks oefenen met het activeren van het vredesnetwerk. (Voor degene die bekend is met het boeddhisme: we volgen hier de vier edele waarheden!)

In ons brein is het ons limbische systeem dat constant checkt of we veilig of onveilig zijn. Bij onveiligheid worden allerlei processen in ons lichaam geactiveerd. Zo gaat de bloeddruk en onze hartslag omhoog. De spierspanning neemt toe en er worden stofjes aan het bloed afgegeven, die maken dat we waakzamer worden. We maken ons gereed voor een heel primitief overlevingsmechanisme: vluchten of vechten.

Gelukkig biedt het brein ons ook de mogelijkheid vrede en harmonie te cultiveren. We kunnen stress herkennen, kalmeren en ons welbewust richten op wat goed en veilig is. Dit is de taak van de prefrontale cortex, een soort bestuurs- en overzichtsfunctie in ons brein. Deze prefrontale cortex kunnen we activeren door ons te trainen in het antigif voor angst en onveiligheid: mindfulness en (zelf)compassie. We nodigen ons uit tot een basishouding van vriendelijkheid. In het boeddhisme wordt dit ‘metta’ genoemd.

De prefrontale cortex heeft daarbij wel een samenwerkingspartner nodig, namelijk ons lichaam. Of beter gezegd: Aandacht vóór en bewustzijn ván ons lichaam. We leren aandacht te hebben voor de hersenstam, de diepste laag in ons brein. Als we onze lichaamssignalen opmerken in samenwerking met de prefrontale cortex dan kunnen we onszelf en anderen trefzeker in een veilige mindset brengen. Onze hersenstam en ons emotiecentrum – het limbische systeem – beginnen te ontspannen. Lastige sociale interacties worden weer leuk, speels en creatief. Samen met de onderste lagen van ons brein, kan nu ook onze geest ontspannen. Ons denken wordt kalmer en objectiever. We leren een haven voor veiligheid en goedheid te worden, voor onszelf en voor anderen.

Zelf uitproberen?

Doe dan de volgende oefening: