Je bekijkt nu De essentie van Trauma-Sensitieve mindfulness

De essentie van Trauma-Sensitieve mindfulness

Blog 13 in de serie Trauma-Sensitieve mindfulness

Wat is het meest wezenlijke als we met Trauma-Sensitieve mindfulness werken?

Wat maakt het mogelijk mindfulness en trauma-verwerking heilzaam samen te laten werken?

Laat me voorop stellen dat de basishouding van mindfulness al vele helende ingrediënten in zich draagt: de uitnodiging tot open, vriendelijk en niet-oordelend onderzoek, het opmerken en bevriend raken met lichaamsgevoelens, de uitnodiging om overzicht te bewaren bij aandachtsprocessen, het dagelijkse oefenen.

En toch hebben we extra kennis en vaardigheid nodig als we onszelf en anderen trauma-geïnformeerd willen leren begeleiden.

Drie Trauma-Sensitieve wetten

  1. Als we trauma willen verwerken moeten we in staat zijn actief naar veiligheid te navigeren en weg te blijven uit de traumavortex (Wat een traumavortex is wordt hierna uitgelegd.)
  2. De sfeer waarin traumatische ervaring geïntegreerd wordt verschilt fundamenteel van de sfeer waarin het trauma gebeurde.
  3. Niet de herinnering en herbeleving van trauma leidt tot heling, maar behoedzame, dagelijkse en kleine stappen, waarin we vertrouwen opbouwen in ons vermogen heilzaam en veerkrachtig met de belastende ervaring om te gaan.

Veiligheid eerst

Het eerste waarin we ons dus als trauma-geïnformeerde beoefenaar (of begeleider) moeten bekwamen is actief de aandacht verplaatsen van stress naar veiligheid, op het moment dat de stress teveel dreigt te worden. We moeten leren actief naar veiligheid te navigeren. Bij niet verwerkt trauma is dat namelijk noodzakelijk omdat een niet-verwerkte ervaring – als die eenmaal uit de schaduw treedt van ontkenning en verdoving – de neiging heeft om in een draaikolk te veranderen. Een draaikolk die ons onherroepelijk de diepte van de herbeleving insleurt. Dat is natuurlijk niet de bedoeling. In de trauma-therapie wordt dit de ‘traumavortex’ genoemd. Een soort energetische draaikolk die ons in een mum van tijd hypnotiseert en gevangenzet in de oude onveilige staat van zijn.

‘Laten zijn wat er is’ en ‘erbij blijven’ kan dan contraproductief werken. We moeten bij een dreigende traumavortex juist de aandacht welbewust naar een veilig anker brengen. We moeten weten dat het nodig is om uit die draaikolk te blijven en dat dit ook kan. We leren naar rustiger emotioneel en fysiek vaarwater te navigeren. Pas dan zijn we in staat om het onveilige te benaderen en beheerst en in kleine stappen te verteren.

Trauma-heling in de juiste sfeer

Dat brengt ons direct naar de tweede wetmatigheid van trauma-sensitieve mindfulness: de sfeer waarin trauma een kans maakt om verwerkt te worden moet fundamenteel anders zijn dan de sfeer waarin het trauma ontstond. Trauma gaat gepaard met de sfeer van overweldigd worden, geen keus hebben, alleen gelaten zijn, beschaamd zijn, machteloos of waardeloos zijn.
De sfeer waarin we trauma veilig kunnen verwerken moet hieraan tegengesteld zijn: behoedzaam, respectvol, ons een keuze latend, met kleine behapbare stappen, in een sfeer van lichtheid en eenvoud, en binnen een veilige relationele setting.

Trauma-integratie is dagelijks werken

De derde wetmatigheid is vanuit mindfulness-onderwijs vanzelfsprekend: we weten ook bij niet-traumatische stress dat veranderingen pas werkelijk merkbaar en werkbaar zijn in ons dagelijks leven, als we dagelijks oefenen. Dat geldt ook voor traumatische stress. Het brein heeft nu eenmaal ritmische herhaling nodig om nieuwe inzichten en vaardigheden blijvend een plek te geven en neurale netwerken blijvend te installeren.

Als we bewust zijn van deze drie wetmatigheden dan kunnen we de essentie van trauma-sensitieve mindfulness in de praktijk brengen. Hoe gaat dat in zijn werk?

Laat je eerst meenemen in een oefening, waardoor je het zelf kunt ervaren.

Oefening: De lemniscaat van heling

Voorbereiding:

Neem de tijd om de tekening te bekijken van de lemniscaat. Wat zie je hier en wat herken je hier? Wat is nieuw voor je?

We gaan nu een oefening doen waarbij je leert te werken met de lemniscaat van trauma-sensitieve mindfulness. Dat gaat zo:

Stel vast welke ‘moeilijkheid’ je wilt onderzoeken. Kies hierbij niet het meest stressvolle in je leven maar een moeilijkheid die licht stressvol is. Schrijf één kernachtige zin op die de moeilijkheid omschrijft: een stresszin.  Stel je voor dat je het stresslevel van de stresszin kunt meten op een schaal van 0 tot 10. 10 is maximale stress, 0 is geen stress. Op welk cijfer zit je nu?

Nodig jezelf nu uit met de aandacht naar het lichaam te gaan. Merk de zwaarte in het lijf op, de adem, de ruimte rondom het lichaam (dit zijn drie manieren om ons brein in de veilige modus te brengen). Neem hier een paar minuten de tijd voor.

Onderzoek nu waar er een veilig, aangenaam, warm of levendig gebied is in het lichaam. Een gebied dat okay voelt. Neem de tijd om dit gebied te beschrijven en blijf bij iedere ontdekking 3-5 ademhalingen lang stilstaan. Zo kan zich blijvende neuronale structuur van welzijn in de hersenen ontwikkelen. Dit wordt de ‘veilige haven’ of de ‘oase’ als we onszelf dadelijk uitnodigen om de stress te onderzoeken.

Vraag jezelf nu af of je een uitdaging aan wil gaan of nog wat langer stil wil staan bij de veilige plek in het lichaam. Als je klaar bent  voor een uitdaging, kun je verder.

Lees de zin, die de moeilijkheid omschrijft hardop aan jezelf voor. Nodig jezelf hierbij uit om niet over de stresszin na te denken, maar alleen aandacht te schenken aan de lichaamsreactie n.a.v. de stresszin. Wees je bewust dat je hierbij zelf kan besluiten welk gevoel op de voorgrond mag zijn: de stressplek of de veilige plek. Nodig jezelf uit, om het proces zo gemakkelijk mogelijk te laten verlopen. Mocht het direct waarnemen van de stressreactie en de erbij horende stressplek te veel worden, kan jij altijd terug keren naar de veilige plek.

Je leert nu te navigeren tussen veilige plek en stressplek. Dat kan op twee manieren:

  1. Je rust in de veilige plek met je aandacht en maakt dan een kort uitstapje naar de stressplek, waarna je meteen weer terug keert naar de veilige plek.
  2. Je nodigt jezelf uit om vanuit panoramisch bewustzijn beide plekken vanuit een gemakkelijke afstand waar te nemen.

Onderzoek op deze manier verder,  zowel in de stressplek, als in de veilige plek. Ook de ruimte van panoramisch bewustzijn kan hierbij een rol spelen. Hoe is het om vanuit overzicht beide plekken waar te nemen? Wat komt er aan het licht? Hoe veranderen de lichaamsplekken en de gevoelens en gewaarwordingen in de plekken?  Schenk hier ruim aandacht aan.

Bewaak dat er op elk moment in het heen en weer navigeren een basis van veiligheid ervaren wordt. Wordt het proces zwaar, veeleisend of teveel gun je zelf dan om uit te rusten in je veilige plek of vanuit panoramisch overzicht.
Het proces mag licht gaan, hard werken en doorzetten is hier niet helpend. Licht werken en een kleine behoedzame stap zetten is dit echter wel.

Je kunt erop rekenen, dat op die manier de stressvolle gevoelens in het lichaam afnemen en op den duur zelfs zullen verdwijnen.  Als je de indruk hebt dat dit proces enigszins gevorderd is, kun je afsluiten.

Herhaal als afsluiting nog eens de stresszin en kijk hoe nu het stresslevel is op de schaal van 0 tot 10. Als het stresslevel gedaald is en niet hoger dan 2 is, dan wordt de oorspronkelijke moeilijkheid niet meer als problematisch beleefd. In je brein is de stressgedachte nu vrij van de stressvolle emotionele en lichamelijke reactie.

De essentie van dit werk

  1. We zorgen dat we een veilige plek in het lichaam vinden (of daarbuiten, mocht het lichaam zelf nog te onveilig zijn).
  2. Als we hier goed in verankerd zijn maken we een korte uitstap naar het stressvolle gebied, dat niet geïntegreerd is. We keren daarna meteen weer terug naar de veilige ervaring en rusten hier uit, zolang als dat nodig is. Dit heet penduleren.
  3. Dit herhalen we een aantal keren, totdat we merken dat de stressvolle reactie niet of nauwelijks meer plaatsvindt. Het heen en weer gaan tussen veilig en onveilig mag gemakkelijk gaan, licht en eenvoudig. Op deze manier leren we beheerst datgene te verwerken wat ons eerst helemaal overspoelde.

Wat gebeurt er in onze hersenen?

Door vanuit de veilige plek naar de stressplek te gaan, worden de oorspronkelijke neuronale verbindingen naar meer en meer stressgedachten en negatieve emoties doorbroken. Het stressgevoel wordt nu verbonden met een beleving van veiligheid. De oude programmering waarin stress zich op stress stapelt zal hierdoor uiteindelijk verdwijnen. In de hersenen is er dan een nieuwe programmering ontstaan waarbij er integratie plaats vindt tussen hersendelen die eerst niet of onvolledig met elkaar waren verbonden. De trauma-episode wordt vervolgens in de  herinnering opgeslagen zonder dat er nog herbeleving plaatsvindt. We kennen onze traumatische geschiedenis, hebben die een plek gegeven en kunnen vanuit stabiliteit en veerkracht erop terug kijken, zonder nog last te hebben van de oude overweldigende gevoelens en gedachten.

Daniel Siegel, auteur van De Mindful Therapeut: “What fires together, wires together”.

Deze blog is geschreven door Dorle Lommatzsch, hoofddocent van de Academie voor Open Bewustzijn. De Academie voor Open Bewustzijn verzorgt sinds 2010 opleidingen, workshops en trainingen op het gebied van mindfulness en communicatie. We zetten ons in voor vredesonderwijs en maatschappelijke vernieuwing in allerlei vormen. Klik hier en lees meer over ons aanbod.

In januari starten we met de opleiding Trauma-sensitieve mindfulness.

Meer lezen over trauma-sensitieve mindfulness? Klik hier voor alle berichten in deze categorie.