Mindful luisteren is een kunst. Een kunst die we kunnen leren. En…het is een actief leerproces, omdat we vele oude gewoontepatronen van luisteren hebben. Zoals ons denken geneigd is oude breinsporen te volgen zo zijn we ook in gesprek met anderen geneigd onze gewoontes van luisteren te volgen. Laten we onze gewoontepatronen van luisteren eens in kaart brengen.

Onze gewoontes zijn sterk beïnvloed door onze instincten. Ons instinctieve brein (hieronder valt de hersenstam en het limbisch systeem) kent drie reacties: vasthouden wat prettig is, afweren wat onprettig is en negeren wat we als niet relevant ervaren. Zo zijn er ook drie manieren van gewoonteluisteren. Ten eerste, luisteren waarin we erop uit zijn iets te krijgen. Denk eens aan het luisteren waarbij we alleen wachten op het moment dat we met ons eigen verhaal, advies of mening op de proppen kunnen komen. Bij de tweede stijl van instinctief luisteren zijn we bij voorbaat defensief. Alles wat de ander zegt wordt dan gekleurd door de overtuiging dat de ander fout, gevaarlijk, slecht of dom is. De derde instinctieve manier van gewoonteluisteren is een houding waarbij we niet meer echt betrokken zijn. We zijn reeds innerlijk afwezig.

Ook maakt het uit naar wie we luisteren. Hier werkt ons sociale instinct, dat verbonden is met onze ventrale vagus. De ventrale vagus (onderdeel van het autonome zenuwstelsel) heeft tot taak een inschatting te maken of de ander veilig, onveilig of onbelangrijk is voor ons overleven.

In de communicatie van alledag heeft dit tot gevolg dat we naar een onbekende met een andere betrokkenheid luisteren dan naar een geliefde. Dat we naar onze baas met meer alertheid luisteren dan doorgaans naar een collega of ondergeschikte. Dat we naar onze kinderen anders luisteren dan naar onze partner, ouders of buren.

Daarnaast kan luisteren zeer verschillende sferen hebben, die ingekleurd  zijn door onze eerste instinctieve inschatting.  Ons luisteren kan open en onbevangen zijn, liefdevol en uitnodigend. Dan is de basistoon in de relatie veilig. Of ongeduldig, geïrriteerd, teruggetrokken en oordelend. Dan is de basistoon in de relatie onveilig. Achter luisteren zit dus een hele wereld. Een wereld die te maken heeft met de eerste instinctieve reactie die we bewust of onbewust hebben terwijl we de ander ontmoeten.

Maar als mens hebben we gelukkig meer tot onze beschikking dan het volgen van gewoontesporen. En een training in mindfulness maakt dat we ons hiervan meer en meer bewust worden. We weten door onze training  dat we meer ruimte ter beschikking hebben dan onze gewoontes ons doen geloven. Ten eerste kunnen we onze gewoontepatronen liefdevol en respectvol op het spoor komen (dat is het werk van de prefrontale cortex: observatie en impulscontrole). Ten tweede zijn we ons door onze training in mindfulness bewust dat we onszelf actief kunnen uitnodigen tot vriendelijkheid, mildheid en respect. (dat is ook het werk van de prefrontale cortex: een eigen keuze bepalen). We bezitten het talent tot een creatieve inbreng. Dit talent kunnen we ook inzetten als we met elkaar  de kunst van mindful luisteren willen exploreren en oefenen.

In het mindful luisteren leren we hiervoor oog – of beter gezegd – oor te krijgen. We leren met mildheid waar te nemen als onze gewoontepatronen van luisteren opduiken. Van hieruit ontstaat ruimte voor een eigen keuze. Hoe wil ik luisteren?  Welke sfeer van luisteren doet mij, de ander en het geheel goed?  Wat wil ik inbrengen in het sensitieve veld van ons samenzijn?

Vanaf nu leren we de kunst van echt luisteren. Luisteren dat zich opent voor de ander en tegelijkertijd in contact blijft met onszelf. Luisteren dat met mildheid onze gewoontepatronen ziet functioneren terwijl we ons uitnodigen tot vriendelijkheid en een open en onbevangen niet-weten. Vanaf dit punt gebeurt er iets wonderlijks. Er ontstaat natuurlijke vertraging. Er ontstaan sprekende stiltes. Er ontstaat een ruimte van luisteren die ons naar een diepere dimensie van samenzijn brengt. We ontdekken dat we samen een lerend veld worden. Een veld van luisteren waarin onze verschillen een plek hebben en het geheel verrijken. Een veld van luisteren waarin we met elkaar resoneren én verder leren over onze gemeenschappelijkheid in diversiteit.

Ontdek het maar zelf in de volgende oefening.