Meditatief bewustzijn ontwikkelen terwijl we in relatie zijn met anderen opent nieuwe dimensies van samenzijn. We ontdekken onze relationele ruimte – ons wij-zintuig – en ervaren hoe we kunnen opbloeien als we vriendelijke, open en niet oordelende aandacht aan elkaar schenken. Toch is dit geen vanzelfsprekend proces. Want onze sociale gewoontepatronen – je zou ze als een sociale automatische piloot kunnen beschouwen – zijn sterke krachten, waarbij we gemakkelijk ons meditatief bewustzijn verliezen of vergeten. We zijn nu eenmaal sociale dieren omdat onze instinctieve natuur ons wil doen geloven dat dingen en mensen daarbuiten ons geluk of ongeluk bepalen. Daarom zijn we met onze aandacht buiten onszelf, dáár. We hebben hier te maken met sterke evolutionaire krachten die zich bij ons uiten in hoop en vrees, in sociale verwachtingen én sociale angsten. Het is goed om dit te weten, willen we een veilig pad bewandelen waarin we onze relationele ruimte leren verkennen.

De beoefening van mindfulness kan ons helpen onze sociale verwachtingen en sociale angsten op te merken, te accepteren en met mildheid te bejegenen.  Ze mogen er zijn en worden erkend. We herkennen ze als conditioneringen die spanningen in het lichaam oproepen en ons in contact brengen met moeilijke gevoelens. We merken dat we ervan kunnen leren. Als beoefenaars van mindfulness zijn we in staat om onze sociale ‘automatische piloot’ niet te vermijden maar met mildheid en moed te bejegenen en te onderzoeken. (zie ook de blogs over mindful luisteren en mindful spreken.)

Maar het is één zaak om dit in je eentje in je meditatie te observeren. Het is een hele andere uitdaging als we hiermee voor de dag komen terwijl we mindful naar elkaar luisteren en mindful met elkaar spreken. Hier hebben we iets extra’s nodig. We moeten leren hoe we het instinctieve sociale deel in ons begeleiden naar een veilige staat. Dan pas kunnen we beginnen aan een veilige gezamenlijke exploratie. Daarom is het goed om te weten hoe ons sociale veiligheidssysteem functioneert. Dit veiligheidssysteem is de basis van ons relationele zintuig – ons autonome zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel bestaat daarbij niet uit één stelsel maar uit drie fijnzinnig met elkaar samenwerkende systemen.

Als sociale wezens kennen we drie fundamentele behoeften:

– De behoefte aan fysieke veiligheid,

– het zoeken naar voldoening en

– de behoefte om erbij te horen.

Dit komt overeen met de drie lagen in ons autonome zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel scant constant op condities die ons doen overleven. Het scant op veiligheid en onveiligheid. Het oudste systeem – de dorsale vagus –  geeft ons bij ontspanning het gevoel van fysieke veiligheid. Het tweede systeem – de sympathicus –  geeft bij gezond functioneren het gevoel van voldoening.  En het evolutionair jongste zenuwsysteem –  de ventrale vagus – communiceert bij veiligheid dat we erbij horen, ertoe doen, gezien en geliefd worden. (lees in deze blog er meer over). Zijn deze drie systemen in balans en staan ze ‘op veilig’ dan ervaren we gemak, plezier en vertrouwen in het samenzijn met anderen. Het is als het ware het fundament dat nodig is willen we de vruchten plukken van onze relationele rijkdom.

Het bijzondere is dat ons autonome zenuwstelsel weliswaar instinctief reageert en – de naam zegt het al – autonoom is, maar dat we tot op zekere hoogte wél invloed kunnen uitoefenen op het veranderen van onze instinctieve programmering. Het is mogelijk een actieve bijdrage te leveren om onszelf, de ander en ons samenzijn in de veilige modus te brengen. We kunnen ons autonome zenuwstelsel op veilig zetten, maar we moeten wel weten hoe. En als dat lukt, dan ontvouwt zich een wonderlijk geschenk. Tussen ons ontstaat een gezamenlijk lerende  en met elkaar resonerende ruimte, waarin onze verschillen het geheel verrijken. Zo’n samenzijn heeft dezelfde rijkdom als een diepgaand gesprek tussen vrienden.